حسن آقانظری - استاد پژوهشگاه حوزه ودانشگاه
سیدحسین علی دانش - دانشجوی دکترای اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه یزد

نظریه رفتار عقلانی و الگوهای مبتنی بر آن در اقتصاد سنتی (متعارف) که رویکردنیوکلاسیکی بر آن حاکم است، در زمینه واقعنمایی، تبیین و پیش بینی، نارسایی هایی داشته که مسلما بعضی از آنها طی زمان برطرف شده است. این پژوهش اولا درصدد یافتن پاسخ این سوال است که آیا بهره گیری از سایر دانشها اعم از فلسفی یا علمی، عقلی یا تجربی، در برونرفت از آن کاستیها موثر بوده است و ثانیا اگر از ابتدا از اندیشه اسلامی استفاده میشد، آیا چنین معضلاتی کمتر بروز میکرد. لذا با رویکرد تاریخی، این موضوع میان رشته ای بررسی گردید و با استفاده از مستندات کتابخانه ای و روش تحلیلی توصیفی معلوم شد که نظریه رفتار عقلانی، محصول روش قیاسی فلسفه است که به صورت یک اصل متعارفی به علوم گوناگون ازجمله اقتصاد راه یافته است و چون با تکیه بر این نظریه، الگوهای رفتاری اقتصادی ساخته شده، مانند آن نظریه، مبتنی بر اصول موضوعه متعددی است که آنها هم دردانشهای گوناگون مورد توجه بوده است. اما در پی بروز تردیدهایی بارها آزمون گردیده که در بسیاری موارد این الگوها رد شده است ولی با کمک علوم دیگر در آن اصلاحاتی صورت گرفته و از آن کاستیها برون رفته است. همچنین یکی ازنارساییهای باقی مانده از دید اسلامی، ناتوانی در تبیین رفتار ایثارگرانه است که آنان به آن رفتار فارغ از خود میگویند که گویا معقول نیست و با توجه به اینکه از قرنها قبل در اندیشه اسلامی علاوه بر خود طبیعی ، خود انسانی نیز مطرح بوده، آشکار است که اگر اقتصاد سنتی از همان موقع این اندیشه اسلامی را بکار میبرد؛ رفتار ایثارگرانه را غیر قابل توجیه نمیشمرد، چون این نوع رفتار نیازهای خود انسانی را که از اهمیت بیشتری برخوردار است برآورده میسازد. بدیهی است که این اجتناب، ریشه در مباینت عقلانیت در اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی دارد.

اقتصاد اسلامی، اقتصاد سنتی، الگوهای رفتارعقلانی ،عقلانیت محدود،میان رشته ای