رضا محمدنژاد - دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)
جعفر شاه نظری - دانشیار دانشگاه اصفهان

بر اساس آیات و روایات، عالم برزخ میان زندگی دنیایی و حیاث اخروی قرار گرفته است و بر اساس متن های فلسفی، عالمی میان عالم مجردات و عالم مادی محض است و حد وسط بودن آن ایجاب می کند که نه به کلی واجد ماده و مقدار و بیگانه از عالم مجردات باشد و نه به کلی فاقد ماده و مقدار و بیگانه از عالم مادی، بلکه با داشتن مقدار و صورت بدون ماده، بهره ای از عالم مجردات و بهره ای هم از عالم مادی ن=دارد. ابن سینا با استناد به قایم بودن صورت جسمیه به ماده ومحال دانستن تحقق صورت و شکل و مقدار بودن ماده، عالم برزخ و معاد جسمانی را قابل اثبات نمی داند، از این رو، در مراتب هستی مورد نظر او، جایگاهی برای عالم برزخ وجود ندارد و جایگاه نفوس بعد از مرگ را نیز با تاکید بر عالم افلاک و عقول تبیین می کند. در این مقاله آرای ابن سینا در مورد عالم برزخ، زندگی و عوامل بعد از حیات مادی، تبیین و بررسی خواهد شد.

برزخ، نفوس، عقول، ابن سینا