عباسعلی رضایی نیا - استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه کاشان

ایوان یکی از فضاهای مهم و شاخص معماری ایرانی است که سابقه حضور آن به محوطه تاریخی حسنلو (طبقهچهارم، سده 9 تا 11 ق.م) می رسد. استفاده از ایوان، طی سده ها و هزاره ها در معماری ایران نشان می دهد ایوان صورتپایدار و الگویی کهن در معماری ایرانی است که تداوم خود را از کهن ترین شواهد تا نمونه های متاخر همچنان حفظکرده است. مقاله حاضر صورت ایوان و تحولات آن را در دوران قبل اسلام و دوران اسلامی موردبررسی و تحلیلقرار داده و تلاش کرده است به درک روشنی از ساختار ایوان برسد. شناخت صورت ایوان، برای فهم معنا و عملکردآن ضروری به نظر می رسد. مقاله پیش رو با رویکرد تاریخی، ویژگی های ساختاری ایوان را بر مبنای بناهای شاخصاز دوران قبل از اسلام و دوران اسلامی تشریح کرده است. بررسی ایوان ها نشان می دهد آنها را می توان به سه گروهتقسیم کرد. ایوان ها در صورت های متنوعی چون ایوان ستون دار، ایوان طاق دار و ایوان با تلفیق طارما ظاهر شده اند.این اشکال متنوع در محور تقارن بناها و در مرکز یک ضلع یا اضلاع ساختمان، سازمان دهی شده و معمولا با حیاطیدر جلو و تالاری در پشت خود ترکیب شده اند. ایوان ها علاوه بر ایفای نقش ارتباطی با سایر فضاها، سبب به وجودآمدنطرح های یک یا چند محوری در بناها شده اند. چنانکه به صورت یک واحد منفرد، زوجی، سه گانه یا چهارگانه به نمایشدرآمده اند. تداوم ایوان در صورت های متنوع، ارزش و اهمیت این فضا را در سنت معماری ایرانی نشان داده و تجلیآن در ترکیب های مختلف موجب شده است تا ایوان به شاخص معماری ایرانی تبدیل شود.

صورت ایوان، ایوان ستون دار، ایوان طاق دار، طارما، معماری ایرانی