پریسا امیرحاجلو - کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان
سعید امیرحاجلو - استادیار دانشکده علوم انسانی، دانشگاه جیرفت

سفال دوره صفوی به دلیل حمایت حاکمان، تعاملات فرهنگی فرامنطق های و پیشینه غنی سفالگری ایران، تکاملزیادی یافت. این سفالینه ها در تنگ بری های معماری صفوی نیز نمود یافته اند. پرسش های مقاله این است کهپرشمارترین فرم های سفال صفوی در تنگ بری ها و دلایل به کارگیری آ نها کدام است اهداف این پژوهش،گونه شناسی پرکاربردترین فرم های تنگ بری در کاخ های هشت بهشت و عالی قاپو در اصفهان، بررسی تطبیقی فرمسفال صفوی و تنگ بری ها و تحلیل علل به کارگیری فرم سفالینه ها در تنگ بری هاست. داده ها به روش های میدانی واسنادی گردآوری و با شیوه توصیفی- تطبیقی پردازش و تحلیل شده اند. بر این اساس، پس از دسته بندی و گونه شناسیفرم های سفال دوره صفوی، به توصیف این گونه های سفالی و تبیین ویژگی های شاخص در فرم آنها پرداخته شده،سپس هریک از فرم های تنگ بری در دو بنای مورد مطالعه، با فرم های سفال دوره صفوی مطابقت داده شده است.بر این اساس، گونه شناسی آرایه های تنگ بری صورت گرفته و پرکاربردترین فرم های سفال در این آرایه ها شناساییشده است. پس از آن، به تحلیل عوامل موثر بر کاربرد و فرم آرایه های تنگ بری پرداخته شده و عوامل زیباشناسی،فنی و هنری، گرایش های اخلاقی، سلایق شخصی و ارتباط این فرم ها با ادب فارسی بررسی شد ه است. از نتایجاین پژوهش، معرفی سفالینه های مورد علاقه شاهان صفوی، یعنی صراحی ها، قمقمه ها و ابریق ها و پرکاربردترینفرم های تنگ بری یعنی کوزه ها یا خمره هاست. منظومه های صفوی نیز پرکاربردترین سفالینه ها را معرفی می کنند.احتمالا برخی تنگ بری ها نیز از نمونه های فلزی و شیشه ای تاثیر پذیرفته اند. سطوح عمودی دیوارهای عالی قاپو وتقسیمات افقی دیوارهای هشت بهشت، بر فرم تنگ بری ها تاثیرگذار بود ه است. همچنین تنگ بری های حجیم تر کهمکانی برای نگهداری سفالینه های نفیس بوده اند، در بخش های پایین تر اجرا شده اند. به نظر می رسد معماران صفویبا آگاهی از نقش تنگ بری ها در شکستن پژواک صدا، چنین شیو ه ای را برای تزیین اتاق های موسیقی و بزم دو بنابرگزیدند. همچنین، علایق و گرایش های اخلاقی شاه عباس اول و شاه سلیمان اول در نحوه شکل گیری تنگ بری هاموثر بوده است.

دوره صفوی، کاخ عالی قاپو، کوشک هشت بهشت، فرم سفال، تنگ بری