عباس قدیمی قیداری - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز
علی قانعی زوارق - دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه تبریز

طرح بحث عقیدتی و مذهبی درکتاب سیاست نامه خواجه نظام الملک با هدف استحکام و تثبیت پایه های حکومت سلجوقی صورت گرفته است. خواجه نظا م الملک در این کتاب درباره مذاهب رایج دوره سلجوقی شافعی و حنفی تعصب زیادی به خرج میدهد. او پیروان سایر مذاهب را با صفاتی مانند بددین و بدمذهب خطاب میکند؛ و برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و توجیه ضدیت با مخالفان مذهبی که همان مخالفان سیاسی او می باشند، حکای تهایی را به تناسب موضوع می آورد. دگراندیشی و برخورد بامخالف در سیاست نامه مسیل های است که در این نوشتار با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف توصیف، تحلیل و تبیین میشوند. تحلیل گفتمان چگونگی تبلور و شکل گیری معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل درون متن را بررسی م یکند. سیر تکوینی تحلیل گفتمان منجر به تحلیل گفتمان انتقادی م یشود که ریشه در زبان شناسی انتقادی دارد و در این میان رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف جامع ترین چهارچوب تحلیل گفتمان انتقادی به حساب می آید. در این نوشتار ابتدا اندیشه ونگرش خواجه نظام الملک با مخالفان مذهبی در متن و حکایات سیاست نامه توصیف و سپس براساس روش فرکلاف مورد تحلیل و تبیین قرار میگیرد و به این سوال پاسخ داده میشود خواجه نظا مالملک در کتاب سیاس تنامه چگونه با مخالفان مذهبی خود رفتار م یکند پاسخ به این سوال با به کاربستن روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و تحلیل لایه های پنهان اندیشه خواجه نظام الملک صورت گرفته است.

تحلیل گفتمان، فرکلاف، سیاست نامه، خواجه نظام الملک، مخالفان مذهبی، دگراندیشی