مهران منتشری - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
حبیب شهبازی شیران - استادیار گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

احداث مناره در ایران به عنوان راهنما و هدایت معنوی و مادی، از دوران پیش از اسلام، آغاز و در عصر سلجوقی به اوج تکامل خود رسید. مناره در هنر معماری اسلامی ایران دارای مقام ویژه ای است. این عنصر مسجد جهت رساندن صدای موذن و فراخوانی تودهی نماز گذاران در مساجد به وجود آمد و جنبهی تزیینی و آرایشی آن در ایران به سرعت قوی تر شد؛ به گونه ای که محلی شد برای نمایش انواع هنرهای تزیینی به ویژه هنر آجرکاری. هنر آجرکاری همواره بخش عظیمی از تزیینات معماری دوران اسلامی ایران را به ویژه در مناره های مساجد در بر گرفته است. دربارهی نقوش آجر کاری در مناره های مساجد عصر سلجوقی اطلاعات ناچیزی موجود است و پژوهش چندانی صورت نگرفته است. بنابراین ضروری است که در این زمینه با توجه به اهمیت تزیینات آجرکاری در معماری اسلامی ایران، تحقیق و پژوهش بیشتری صورت گیرد. در این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی – تحلیلی، مناره های مساجد شاخص و شناخته شده عصر سلجوقی از منظر نقوش و تزیینات اجری مورد مطالعه قرار می گیرند. احداث مناره در زمان سلجوقیان در سطح بسیار گستردهای توسعه و تکامل یافته و از اهمیت خاصی برخوردار می شود. در این دوره مناره های مساجد با غنی ترین نقوش مختلف آجری به ویژه نقوش گره سازی و همچنین کتیبه های کوفی آراسته شدند و به واقع ارزش های جاودانه ای از این هنر بدیع را در معماری اسلامی ایران به وجود آوردند.

تزیینات معماری ایران، آجرکاری، مساجد، نقوش، مناره، سلجوقی