بررسی و شناسایی شواهد تمدن جیحون در دشت در گز با استناد به فرهنگ مادی محوطه یاریم تپه نتایج مقدماتی

بروز تحولات کمتر شناخته شده ی اواخر هزاره ی سوم پ.م موجبات وقوع بحران بزرگ و تاثیر گذاری را در فلات ایران فراهم می آورد که منجر به فروپاشی گسترده ی فرهنگی و توقف روند رو به رشد تمدن شهری در منطقه ی وسیعی از شرق فلات ایران، آسیای میانه تا دره ی سند می شود. که از آن اصطلاحا به دوره ی نحتاط یاد کرده اند. ظاهرا از دل این دگرگونی ها که منجر به فروپاشی و انحطاط گسترده ی فرهنگی در استقرارهای شهری میانهی عصر مفرغ می شود، بنیان، فرهنگی نوین، در شرق فلات با کانون آسیای میانه گزارده می شود که با نام جیحون یا اصطلاحا شناخته می شود. این فرهنگ نوظهور دامنه ی وسیعی از سرزمین های شرقی فلات و حواشی آن را، از بلندیهای هندوکش تا سواحل مکران و حاشیه ی شرقی کویر مرکزی ایران تا دشت های پست و خشک قزل و قره قوم در جنوب سیبری را در بر می گیرد. علارغم پژوهش های روشمند و صد البته مستمری که در آن سوی مرزهای شمال شرقی ایران در جمهوری های استقلال یافته شوروی سابق و افغانستان صورت گرفته است در این سوی مرزها پژوهش های باستان شناختی در این خصوص، صرفا محدود می شود به یکی دو مورد بررسی و گمانه زنی مقدماتی در مساحت و تیراژی پایین، که در دهه ی اخیر به انجام رسیده است. اساسا این پژوهش ها نیز به جهت عدم استمرار و پیوستگی لازم، کاستی ها و نواقص فراوانی دارند. بنابراین با توجه به نواقص موجود و عدم شناخت کافی این فرهنگ در این سوی مرزها، دشت در گز که موقعیتی منحصر به فرد در خصوص ارایه ی چهرهای روشن از وضعیت فرهنگ جیحون در گستره ی ایرانی آن دارد به عنوان نقطه ی هدف انتخاب گردید. این دشت به واسطه ی واقع شدن در کانون اصلی شکل گیری این فرهنگ و به طور مشخص قرار گیری در حد فاصل مرز نیمه ی شرقی به عنوان کانون زایش و شکوفایی و نیمه غربی و کمتر شناخته شده ی آن، جایگاه ممتاری دارد. پژوهش های پیشین در دشت در گز موید آن است یاریم تپه به عنوان مکان مرکزی این دشت در راس نظام سطح بندی در تمام طول استقرار پیش از تاریخی خود به ویژه در دوره ی مفرغ جدید قرار داشته است. علاه بر آن وسیع ترین استقرار پیش از تاریخی یاریم تپه نیز با وسعتی بالغ بر 2 / 5 هکتار متعلق به فرهنگ جیحونی است بنابراین گزینه ای مناسب به منظور واکاوی و شناخت صحیح در حوزه ی ایرانی این فرهنگ محسوب می شود. حجم انبوه و تنوع بالای یافته های سفالی متعلق به این دوره در یاریم تپه امکان مناسبی را برای شناخت بیشتر این فرهنگ با طبقه بندی و گونه شناسی ظروف سفالی و ارایه جمع بندی ای از سبک های موجود در قالب فازهای شناخته شده ی این فرهنگ فراهم می آور که در این پژوهش به آن می پردازیم.