لیدا داور - کارشناس ارشد علوم محیط زیست
افشین دانه کار - استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

مناطق ساحلی نواحی پویایی از عملکرد متقابل زمین، آب و اتمسفر هستند که در عین حال تحت تاثیر تغییرات دائم طبیعی و دستکاری انسان قرار دارند. موقعیت اکوتونی مناطق ساحلی اگرچه سبب میشود این مناطق از تنوع و غنای بیولوژیکی هر دو سیستم دریایی و زمینی بهرهمند شوند، در عین حال در معرض تهدید آلودگی ها و عوامل مخرب هر دو سیستم نیز قرار می- گیرند. از مهمترین عوامل تهدیدکننده مناطق ساحلی، احتمال بالای وقوع تصادفات دریایی و در نتیجه انتشار مقادیر زیادی مواد آلاینده بویژه نفت میباشد. به همین دلیل شناسایی مناطق حساس ساحلی که معرف مناطق دارای اهمیت ویژه به لحاظ اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی میباشند با هدف حفاظت از این مناطق در برابر انتشارات نفتی، مورد توجه کشورهای ساحلی قرار گرفته است. در تحقیق حاضر، مناطق حساس محیطزیستی سواحل استان سیستان و بلوچستان با حدود 360 کیلومتر مرز آبی واقع در کرانه- های دریای عمان با استفاده از شاخص حساسیت محیط زیستی (ESI) اداره اقیانوسی و اتمسفری (NOAA) - که از جمله روشهای آزمون شده در سطح جهانی برای شناسایی مناطق حساس ساحلی در برابر انتشار مواد نفتی میباشد- مورد شناسایی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از طبقه بندی فیزیکی کرانه ساحلی، از مجموع 18 طبقه شناسایی شده، طبقات با حساسیت بالا(طبقات بالای 7) با 53/52 درصد بیش از نیمی از وسعت منطقه ساحلی مورد مطالعه را به خود اختصاص دادهاند. در این میان طبقه 9A که مربوط به پهنه های جزرومدی در پناه می باشد که با 27/6 درصد بیشترین وسعت را دارا بوده و پهنه های رویش مانگرو در منطقه با اختصاص طبقه 10D و وسعت 16/8 درصد از پهنه مورد مطالعه، از بالاترین حساسیت محیطزیستی برخوردار میباشند. در عینحال بررسی منابع بیولوژیکی نشان داد تراکم و تنوع منابع بیولوژیکی در پهنه های جزرومدی در پناه(طبقه 9A) بویژه در خلیج گواتر بسیار قابل ملاحظه بوده و ارتباط مستقیمی با درجه حساسیت بالای فیزیکی کرانه های ساحلی منطقه دارد. همچنین در ارزیابی منابع مورد استفاده انسان، خور تنگ، خلیج چابهار، خلیج پزم، خلیج گواتر و نیز خورهای منشعب از آنها، به عنوان مناطق دارای حساسیت بالا شناسایی و بر روی نقشه های حساسیت محیطزیستی منطقه مورد مطالعه، مشخص گردیدند. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، لازم است در برنامه های واکنش سریع به هنگام وقوع نشت مواد آلاینده بویژه مواد نفتی، مناطق حساس شناسایی شده مورد توجه ویژه بوده و در اولویت اقدامهای حفاظتی و پاکسازی قرار گیرند.

کرانه ساحلی، شاخص حساسیت محیط زیستی، مناطق حساس ساحلی- دریایی، آلودگی نفتی