محمدرضا فرزاد بهتاش - مهندس سازه، کارشناس ارشد شهرسازی - پژوهشکده سوانح طبیعی
وحید حسینی جناب - مدیر گروه مدیریت بحران - پژوهشکده سوانح طبیعی

یکی از مسائل مهم جهان امروز افزایش روز افزون نقاط شهری و توسعه فیزیکی شهرهاست که نشات گرفته از روند شتابان شهرنشینی است. امروزه شهرنشینی هرچند به غلط، نمایانگر آخرین مظاهرپیشرفت انسان در محیط تحت تسلط او محسوب می شود . با مروری بر نحوه وقوع سوانح طبیعی در می یابیم که بروز این بلایا نظیر زلزله، سیل، آتش فشان و … اغلب حاصل از فعالیتها یا به عبارتی ندانم کاریهای انسانی است. به گونه که دخالتهای انسانی به خصوص در محدوده های شهری از مخربترین دخالتها در محیط های طبیعی می باشد. بنابراین شهرهای بزرگ که نشانه رشد و پیشرفت مدرن به شمار می روند خود در معرض شدیدترین سوانح طبیعی و خطرات ناشی از فعالیتهای ساکنانشان می باشند. کشور ما از لحاظ بعد ژئوتکنیکی ، بر روی کمربند زلزله خیز واقع گردیده به طوریکه مکررا در معرض وقوع زمین لرزه های مخرب قرار دارد. تاریخچه زلزله های مخرب در ایران خود گواه این مطلب است که مردم ما در دوران اخیر زمین لرزه های ویرانگری را تجربه نموده اند که نزدیکترین آنها زلزله لرستان در سال 1385، زلزله بم در سال 1382 و زلزله منجیل و رودبار در سال 1369 بوده است. بی شک خسارات جبران ناپذیر وارد شده ناشی از عدم برنامه ریزی از قبل جهت رویارویی با آنها و عدم آمادگی برای مقابله با عوارض نامطلوب آنها پس از وقوع می باشد. عوارض تلخ زمین لرزه تنها در ویرانیهای فیزیکی خلاصه نمی گردد به طوریکه بعد از سانحه زلزله علاوه بر مرگ و میر و ویرانیها، مسائل دیگری قبیل بیماریهای واگیردار، بزهکاریها، اختلالات روانی، فروپاشی اقتصاد ناحیه و … حادث می گردد که لاجرم در جهان امروز کوششهای مقابله با این عوارض مبحثی به نام مدیریت بحران را پدید آورده است. مدیریت بحران درصدد است با برنامه ریزی مناسب، جامعه را برای پیشگیری، آمادگی، امداد و بازسازی مهیا نماید . از طرفی تحقق برنامه های مدیریت بحران از طریق تحلیل دیتاها و داده ها امکان پذیر است. اغلب این داده ها خصیصه فضایی دارند و می توانند به نقشه تبدیل شوند. هنگام وقوع بلایای طبیعی، عملیات مختلفی برای نجات افراد سانحه دیده همانند معرفی پناهگاه ها، تدارک پزشکی ، بازسازیهای اولیه و تعیین محل اسکان موقت و خدمات رسانی دوران اضطراری و … که بایستی در راستای به حداقل رساندن خسارتها صورت پذیرد. ارائه این خدمات به صورت جامع ممکن نیست مگر اینکه سیستمهای اطلاعات جغرافیایی پشتیبان مراکز مدیریت بحران باشند. بنابراین (Geographic Information system(GIS ) یا سیستم اطلاعات جغرافیایی ، برای جمع آوری ، ذخیره سازی، تجزیه و تحلیل کلیه داده هایی که به نحوی با موقعیت جغرافیایی در ارتباط هستند از طریق تبدیل نقشه های خطی به رقومی به کمک مدیریت بحران می آید. با استفاده از GIS می توانق بل از سوانح طبیعی مختلف، نیازهای مدیریت بحران را شناسایی و خسارت وارده را به حداقل رساند. اغلب سوانح طبیعی را می توان در محیط GIS مدلسازی کرد و به نمایش درآورد این اطلاعات می توان داده های فضایی و یا خصیصه ای باشند که به صورت نقشه ها یا جداول متعددی مورد نیاز از سیستم GIS اخذ شوند. بالاخره اینکه با استفاده از این فناوری، اضطراب و غافلگیری از مدیران بحران زدوده می شود. در این مقاله، سعی بر این است که، بعنوان الگویی برتر به برنامه های پایگاه اطلاعات جغرافیایی کلانشهرهای کانادا در زمینه مدیریت بحران پرداخته شود.

مدیریت بحران ، GIS ، کلانشهر ، سیستم اطلاعات جغرافیایی