خصیصه هویت ساز عمل در قرآن کریم

از مباحث محوری تربیت در قرآن کریم، اهمیت مقوله عمل و نسبت و تناسب آن با فاعل اخلاقی است که یکی از مهمترین خصیصه های این تناسب، مولفه هویت سازی عمل است. در آیات بسیاری از نسبت واقعی جزا و عمل سخن گفته شده است که از رهگذر بررسی چرایی وچگونگی واقعی بودن این ارتباط، حقیقت عمل و نیز حقیقت فاعل اخلاقی هم آشکار می شود. اگرچه تذکار به مراتب فاعل در فرآیند صدور فعل قابل توجه است ولی آنچه کمتر مورد توجه واقعشده است حقیقت فاعل اخلاقی است که به عنوان مقدمه ای لابدی مورد توجه خواهد گرفت. درهمین راستا، حقیقت فعل اخلاقی هم مورد کنکاش قرار می گیرد که تا چه حدی به فعل خارجیمتوجه است و اگر به لایه های درونی هم متمایل است، مولفه ذاتی آن چیست در صورت مشخص شدن موارد پیش گفته، مفاهیم پایه در اخلاق از منظر قرآن کریم قابل اصطیادمی گردد فلذا زمینه روشی شناخت فضایل و رذایل بنیادین پدیدار می گردد.در نوشته حاضر، ضمن بررسی حقیقت عمل و فاعل اخلاقی در آیات، به خصیصه هویت سازعمل در قرآن کریم به طور تفصیلی پرداخته می شود. بهترین اثر علمی چنین رهیافتی، تحلیلماهیت فعل اخلاقی است که البته ریشه های تقارب آن در روایات و نیز برخی فلاسفه قابل رصداست. به عنوان مثال ملاصدرا ضمن بحث از فعل الهی و صدور ، به تشابه فرآیند شکل گیری عمل انسانی با فعل الهی میپردازد که نتیجه آن تاییدی بر یافته پیش گفته (حقیقت عمل در قرآنکریم) است.در این تقریر، مراتب عمل از علم آغاز میشود و تا تعین اراده ادامه دارد و مراحل پس از آناز ذات عمل خارج است و جزء لوازم آن است. دیگر آنکه هر فعلی با تقریر گذشته در شکلگیری مرتبه ای از هویت انسان دخیل است که در مقاله پیش رو به تفصیل خواهد آمد. واضح است که تناسخ یا حلول، لازمه این تقریر نیست و با تفسیر مشهور از تمثل اعمال هم مفارقت دارد.