نقد دیدگاه فخر رازی و ابن تیمیه در مساله ی ایمان

یکی از مسایل مهم و از فروعات مساله جبر و اختیار، بحث اختیاری یا اجباری بودن ایمان است با این بیان که ایمانانسانها دراختیار خود انسانهاست یا موهبتی است که خدا به هر کسی که بخواهد عنایت میکند برخی از اشاعره و سلفیونهمچون فخر رازی و ابن تیمیه با استناد به ظواهر برخی آیات و روایات، ایمان را از جانب خداوند میدانند؛ در مقابل، شیعیانقایل به ایمان اختیاری هستند. در مقاله حاضر، ادله مهم دیدگاه فخر رازی و ابن تیمیه طرح و نقد شده است. رویکرد مقاله حاضر،بررسی انتقادی ادله قرآنی این دیدگاه است. یکی از ادلهی قرآنی مورد استناد، آیه 99 سوره یونس است؛ ظاهر این آیه، ایمانتمام مردم را از جانب خداوند می داند؛ در حالی که طبق تصریحات مکرر آیات دیگر قرآن، انسان مختار آفریده شده است تا طبقاراده ی تشریعی و با استفاده از پیامبر درونی و بیرونی و انتخاب صحیح، به سعادت برسد. در نهایت محقق به این نتیجه رسیدهاست که فخر رازی با پیشفرضهای کلامی خود در نظریه کسب، آیات موافق دیدگاه خود را برجسته کرده است؛ در حالی کهاگر با نگاه به بقیه آیات، اقدام به تفسیر این دسته از آیات میکرد، بسیاری از ابهامات تفسیری حل میشد؛ علاوه بر ان که شایدبا این نگاه، تردیدی جدی در نظریه کسب هم ایجاد می شد. به نظر می رسد فخر رازی با پذیرش نظریه کسب، نتوانسته استتبیین صحیحی درباره ایمان انسان ارایه بدهد. روش ابن تیمیه در تفسیر آیات ایمان متفاوت است؛ گاهی در این مساله به ظاهرتوجه نموده و جبر را پذیرفته و گاهی بیانی ارایه کرده است که دیدگاهی شبیه شیعه در اختیاری بودن ایمان از آن فهمیده می شود.

Keywords:

فخر رازی , ابن تیمیه , ایمان , جبر , کسب