سیده عصمت رسولی - دکتری برنامه ریزی درسی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ساری
علیرضا عباسیان - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت

در نگاه نخست به روند شکوفایی و تحول فرهنگ و تمدن اسلامی، تعارض عقل و عقلانیت و سنت به گونه ای جلوه می کند که در نظر کسی که در بررسی خود از سطح به عمق نمی رود از تاثیر تاریخی عقل در شکل گیری تمدن اسلامی، و سپس از فراز و نشیب روند واگرایی و همگرایی تفکر عقل گرا سخن خواهیم گفت. انسان موجودی عاقل است. تمام کارهای انسانهای اگاه و خردمند بر پایه ی عقل و تفکر است. جاهل کسی است که حرف میزند و سپس می اندیشد. با تامل به این عبارات مولا علی، به جایگاه عقل و جهت و دانا و نادان پی میبریم. نخستین فیلسوفی که انسان را عاقل توصیف کرد، ارسطو بود. او در صدد القای این معنا بود که انسان به نیروی تفکر، حساب کردن یا استدلال خود از دیگر حیوانات باز شناخته میشود. حیوانات دیگر قادرند که در قبال محیط واکنش نشان دهند. مثلا از سرما به محیط گرم و یا از خطر تهدید به جای امن پناه ببرند. این رفتارها در حیوانات غریزی است. اما رفتارهای برخی انسانها براساس تفکر و برخی دیگر براساس جهل و نادانی است که در این مقاله به وجه تمایز این سه تا پرداخته میشود.

عقلانی، غیرعقلانی، تفکر، جهل، غریزی عقل گرایی روشنفکرانه