زهرا عبادی - کارشناس ارشد موسسه تحقیقات علوم دامی کشور
ابراهیم محمدی - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس
کیانوش سامی - تکنسین موسسه تحقیقات علوم دامی کشور

کرمهای خاکی از موجودات بسیار مفید خاک در چرخه طبیعی تبدیل مواد می باشند. توجه به این موضوع برای جوامع صنعتی که گریبانگیر معضلات متعدد زیست محیطی بوده، نقش حساس و ارزنده ایی را ایفا می نمایند. در این تحقیق ضایعات کارخانجات صنعتی مواد غذایی که در مقادیر انبوه ایجاد می شود، بعنوان بستر برای پرورش و تکثیر کرم خاکی مورد استفاده قرار گرفت. این ضایعات پس ازجمع آوری و آماده سازی برای تولید ورمی کمپوست و خوراک دام مورد ارزیابی قرار گرفت. بقایا و ضایعات مصرفی در این طرح شامل تفاله گوجه فرنگی، ضایعات سیب زمینی، تفاله جو و باگاس بود که بترتیب از کارخانجات تولید رب گوجه فرنگی، چیپس و انواع فراورده های سیب زمینی، ماء الشعیر و کارخانه تولید شکر از نیشکر تهیه گردید. این مطالعه در قالب طرح کاملاً تصادفی با یک تیمار شاهد (کود حیوانی) در سه تکرار به اجرا در آمد. بسترهای مصرفی قبل و بعد از فعالیت کرم خاکی، طی دوره 6 ماهه درمقیاس نیمه صنعتی مورد آنالیز قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SAS و ازمون دانکن برای مقایسه میانگین تیمارهای مختلف انجام گردید. کرم های خاکی به جعبه های چوبی (0/20 ضربدر در 0/50 ضربدر 0/70 متر) حاوی حدود 15 کیلوگرم بستر اضافه شدند. هر جعبه بعنوان یک تکرار منظور گردید. مقایسه میانگین بسترها قبل و بعد از عمل پرورش نشان می دهد که در اثر فعالیت کرم های خاکی میزان ازت و PH بسترها افزایش یافته، در حالی که میزان درصد ماده خشک شده که موید قابلیت نگهداری آب بالای بسترها بعد از عمل پرورش بوده است. این موجودات مفید تجزیه و معدنی شدن (میترالیزه شدن ) بستر را تسریع نموده بطوریکه میزان درصد خاکستر و مواد معدنی بسترها بعد از فعالیت کرم خاکی افزایش یافته است. کود حاصل (ورمی کمپوست) از اکثر تیمارها دارای کیفیت و شکل ظاهری مناسب بوده بطوریکه بافت متخلخل، دانه ای، تیره رنگ و بدون بو را دارا می باشد.