حنیف قلندری - استادیار، پژوهشکذه تاریخ علم دانشگاه تهران

عبدالجبار خرقی (درگذشته 553 ق) سه کتاب در موضوع هییت نوشته است که می توان آنها را نخستیننمونه های آثار جامع هییت به حساب آورد: منتهی الادراک فی تقاسیم الافلاک و التبصره فی علم الهییه.او در آثار خود در توضیح الگوهای حرکت اجرام فلکی به مدل افلاک مجسم پایبند است و در این بارهخود را وامدار ابن هیثم می داند. او همچنین می نویسد که به زعم او مطالبی که ابن هیثم در کتاب خود درباره هییت آورده است کفایت نمیکند و از این رو فصل هایی را به کتاب های خود افزوده است و به اینترتیب ساختاری را برای آثار هییت وضع کرده است که نویسندگان آثار بعدی هییت به این ساختار پایبندبوده اند. نویسندگان آثار زندگینامه ای از زمانی به بعد در انتساب این آثار به عبدالجبار خرقی دچار اشتباهشده اند و آنها را به خرقی دیگری که معاصر عبدالجبار است اما زودتر از او درگذشته است منتسب کرده اند،همچنین در همه آثار زندگینامه ای از اثر فارسی او نام برده نشده است. در این مقاله مروری کوتاه برزندگینامه عبدالجبار خرقی بر پایه منابع همعصر او عرضه خواهد شد و به طور مختصر به آثار او خواهیم پرداخت.