محمدحسین افراخته - فوق لیسانس تاریخ اسلام از دانشگاه تهران، پژوهشگر موسسه مطالعات امامیه
حمیدرضا آذری نیا - لیسانس جامعه شناسی، پژوهشگر موسسه مطالعات امامیه

دو قرن چهارم و پنجم، دوران قدرت و استیلای سیاسی_ مذهبی شیعه بر جهان اسلام به شمارمی رود. گستره جغرافیایی شیعیان در تمامی نقاط جهان اسلام، به انضمام حمایت سیاسیدو دولت آل بویه در بغداد و فاطمیان در مصر و منطقه شامات، باعث شد شیعیان فرصت ابرازعلنی عقاید و انجام بسیاری از شعایر خود را پیدا کنند. بر اساس نظریه تضاد دوقطبی در مباحثجامعه شناسی، بررسی وضعیت اعتقادی _ اجتماعی شیعیان بر مبنای متون و گزارش هاینشان دهنده تقابل های هویتی میان شیعه و اهل سنت، می تواند یکی از منابع در تحلیل تاریخی _اجتماعی آن دوران باشد. از منابع مهم در این زمینه، قصیده مشهور تتریه سروده ابن منیر طرابلسیاست که در آن به خوبی این تضادهای هویتی نشان داده شده است. ابن منیر بر اثر حادثه ای کهمیان وی و یکی از نقبای آن دوران در بغداد روی داد، در شعری خواسته ای را از شریف مطرحنموده که در ضمن آن بسیاری از اعتقادات و تقابل های موجود در جامعه آن روز را به تصویر کشیدهاست. گستره موضوعات مطرح شده در این شعر که باورهای اعتقادی، تضادهای آیینی و مسایلعملی (اصطلاحا فقهی) را در برمی گیرد، نشان دهنده تمامی تضادهای موجود در آن دوران است.در این نوشتار تلاش بر آن است تا با بررسی ابیات این شعر، ابتدا خاستگاه اعتقادات و آیین هایشیعی در روایات رسیده از اهل بیت (ع) نشان داده شده و در ادامه به شواهد تاریخی وجود تضادمیان فرقه های اسلامی موجود در جامعه آن روز، به ویژه شهر بغداد به عنوان محل سکونت شریف،و منطقه شامات و مصر به عنوان محل سکونت ابن منیر، اشاره شود.

قصیده تتریه، ابن منیر طرابلسی، هویت شیعه امامیه، تضاد دوقطبی