سیدابوالقاسم حسینی زیدی - دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
حسن نقی زاده - استاد دانشگاه فردوسی مشهد
سیدمرتضی حسینی شاهرودی - استاد دانشگاه فردوسی مشهد

طبق گزارش قرآن کریم، بعد از صدور محکومیت مجرمان در قیامت، از جهنم پرسیده می شود که آیا باز هم برای سکونت کفار و بیگانگان مکانی باقی است دوزخ پاسخ می دهد: آیا مجرمی باقی مانده است در این باره سه تفسیر ارایه شده است: برخی از مفسران این آیه شریفه را نوعی تمثیل و بیان زبان حال دانسته اند که خداوند به لسان تکوین از جهنم می پرسد و دوزخ هم به زبان حال پاسخ می گوید. جمع دیگری بر این باورند که آخرت سرای حیات و زندگی واقعی است و جهنم هم از حیات و شعوری برخوردار بوده و سخن از پاسخ است. در کنار این دیدگاه ها، اندکی از مفسران در این باره به حذف مضاف قایل اند و می گویند: خطاب خداوند به موگلان جهنم است و خداوند می خواهد که از آنان اقرار بگیرد. این نوشتار پس از بیان مستندات و دلایل هر یک از این دیدگاه ها و بررسی آنها، به این نتیجه دست یافته است که باید دیدگاه دوم را ترجیح داد و به کارکردهای نظریه اول هم پایبند بود زیرا آیه با ایراد این پرسش و پاسخ می خواهد به این امر اشاره کند که قهر و عذاب خداوند از اینکه همه مجرمان را احاطه کند، قاصر نیست و با حقیقی دانستن مفاد آیه هم می شود آنچه را که مدعیان تمثیلی بودن آیه در پی آن هستند، تامین شود. از این رو تا زمانی که دلیلی متقن و قابل قبول برای روی گرداندن و انصراف از ظاهر آیه به دست نیاید، نباید از آن رویگردان بود.

جهنم، گفتگو، زبان تمثیلی، زبان نمادین، زبان حال