خیال و مثال در اندیشه ابن عربی و ملاصدرا

ازجمله مسایل مطرح شده در فلسفه و عرفان اسلامی، مقوله خیال و مثال و برزخ است که در تبیین بسیاری از اعتقادات اسلامی ازجمله اصل معاد و حیات پس از مرگ، و اثبات تجرد روح و غیره نقش اساسی دارد. ابن عربی، ملاصدرا، ابن سینا، فارابی، و شیخ اشراق ازجمله اندیشمندانی هستند که به این مباحث پرداخته اند. در اندیشه ابن عربی، خیال، محل جمع اضداد است و امری است که نه موجود است نه معدوم، نه معلوم است نه مجهول؛ او خیال را مضیقترین و موسع ترین معلومات میداند و معتقد است که انسان با دیده خیال میتواند صورتهای خیالی و محسوس را با هم ادراک کند. وی نظریاتش درباره عما را نیز، با نظریه خیال پیوند میدهد و معتقد است که اگر نیروی خیال نبود عما، پدیدار نمی شد. از نظر وی خیال از بردگان نفس ناطقه است و برده در برابر سرور به سبب ملکیت، دارای گونه ای فرمانروایی است، فرمانروایی خیال در این است که نفس را به هر صورتی که خواهد، شکل میدهد. از دیدگاه صدرالمتالهین قدرت قوه خیال گاهی فطرى و گاهی کسبی است و ازجمله عوامل کسبی در رویت بیواسطه صور نورانی، کم خوردن و کم آشامیدن، کم خوابی، رهاکردن، تن آسایی، و رهاشدن از بند نرمی و لطافت است. صدرا براى نفس، قدرت و قوتی قایل است که به واسطه آن، نفس با نیروى خیال، قادر به انشا و ایجاد صورى است که در هیچیک از عالم عقول، اعیان و حتی عالم مثال وجود ندارند.

Keywords:

خیال , مثال , برزخ , ابن عربی , ملاصدرا , معاد جسمانی