محمدرضا حاجی آقابابایی - استادیار زبان وادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی
منیرالسادات هاشمی - کارشناس ارشدزبان وادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی

لطیفه و مطایبه، گونه هایی ادبی هستند که اگرچه در گفتوگوهای روزمره به کار میروند،توجه چندانی به آنها به ویژه از منظر ساختار نشده است. لطیفه ها و مطایبه ها از گذشته تا کنون به عنوان وسیلهای برای شوخی، سرگرمی و خنداندن و همچنین بازگو کردن انتقادات اجتماعی در میان افراد کاربرد داشته است. لطیفه ها با الهام از زندگی آدمیان و جهان پیرامونی ایشان شکل میگیرند، گاه این رفتارها به گروه ها، اقوام مختلف یا جنسیتی خاص اختصاص داده میشود و یا آنها را به خارج از دنیای انسانی نسبت میدهند. در متون ادب فارسی کتابهای چندی در خصوص جمع آوری لطیفه ها و مطایبات وجود دارد و شخصیتهای طنزآمیزی نیز مطرح شده اند . با توجه به آن که مردم عادی بیشتر از این گونه های ادبی بهره میگیرند، میتوان لطیفه ها و مطایبه هارا از گونه های رایج در ادبیات عامیانه به شمار آورد. با بررسی فرهنگهای لغت با تعاریفیکل6ی و تقریبا0 یکسان مواجه میشویم که بر اساس آنها نمیتوان تمایزی میان لطیفه، فکاهه، شوخی، مزاح، شوخطبعی، مطایبه و... در نظر گرفت. در کتابهای انواع ادبی، لطیفه و مطایبه، معمولا0 با موضوعاتی همچون طنز و هجو و هزل درآمیخته است و مباحث محتوایی آنها را بررسی کردهاند و مختصات ظاهری لطیفه ها را بازگو نکردهاند. در این مقاله با بررسی حدود 500 لطیفه و مطایبه،مختصات ساختاری این دو گونه ادبی و انواع آن بازگو شده است.

ادبیات عامیانه، انواع ادبی، بازشناخت ساختاری، لطیفه، مطایبه