بررسی ریخت شناسانه و نمادشناسانه چندگانه مرغ بسم الله در بدایع نگاری ایران

بدایع نگاری شیوه مبدعانه و خلاقانه در خلق، چیدمان و ترکیب حروف است که بر سطوح مختلف و با توجه به کاربرد خطوط مختلف صورت می گرفته در این میان خط ثلث جلی چون نماد صفات جلالیه خداوند است بهترین گزینه برای نگاشتن آیه متبرکه بسم الله الرحمن الرحیم در سنت بسم الله نگاری است.هنرمند مسلمان برای بیان صفات جمالیه و جلالیه خداوند از خطوطی استفاده نموده است که بیانگر جنبه های محتوایی آن باشد. مرغ بسم الله از آن جایی که حامل یکی از آیات خداوند است، از ارزش و تقدس والایی برخوردار می باشد، از همین روی در پی اعصار مختلف توسط هنرمندان مختلفی نگاشته و خلق شده و همچنان این سنت ادامه دارد. در این میان هنرمندان دوره های مختلف از اواخر صفویه بخصوص در دوره قاجار از نمادهای حیوانی مختلف در نگاشتن مرغ بسم الله استفاده کرده اند که از آن جمله می توان به خروس، هدهد، لک لک، طاووس و... اشاره کرد.در این پژوهش سعی بر آن است در کنار توصیف شانیت بسم الله الرحمن الرحیم نماد های مستخرج از ذهن هنرمند خطاط و خوش نویس در هم نشینی مرغ و این آیه ی مقدس، هم از منظر کاربردی و هم از جنبه های نمادین مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد.این تحقیق با روش پژوهشی کتابخانه ای و آرشیوی در پی پاسخ به سوالات ذیل است:الف) اهمیت بسم الله نگاری در فرهنگ نوشتاری ایران چیست ب) نمادهای چندگانه مرغ بسم الله در قالب چه حیواناتی متجلی گردیده است نتایج این پژوهش نشان می دهد که به دلیل تقدس آیه ی بسم الله الرحمن الرحیم هنرمند مسلمان از حیواناتی استفاده می کرده است که بدوا خود دارای جنبه های محتوایی و نمادین بوده است و پس از آن نمادهای مستخرج و جاری از هر حیوان را با بسم الله تلفیق کرده است. این سنت نه تنها در بررسی نماد پردازانه بلکه در چیدمان عناصر مختلف حروف و کلمات و اشارات به اعضا و جوارح آن مرغ یا حیوان دیده می شود.

Keywords:

ریخت شناسی , نماد شناسی , مرغ بسم الله , بدایع نگاری