محمدکاظم دیماسی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه حقوق خصوصی، واحد میبد، دانشگاه آزاد اسلامی، میبد، ایران

ربا و رباخواری از اموری ناپسند و مذموم در ادیان الهی بوده است. ربا باعت ایجاد اختلاف طبقات اجتماعی، فقر، کاهلی،کاهش تولید، بیکاری و... می شود. با نگاهی به تاریخ به این مهم می رسیم که همواره افرادی بوده اند که جهت ثروت اندوزی به ربا متوسل می شدند و معتقد بوده اند که مجموعه اقداماتی که انجام می دهند در واقع ربا نیست بلکه معاملاتی مشروع است. با مراجعه به منابع فقهی و تاریخی در می یابیم یکی از طرقی که از آن به راه های فرار از ربا یاد شده است حیله های شرعی می باشد. در مورد این حیله ها گفته می شود در واقع راه حل از ربا به سوی غیر ربا است یعنی رسیدن به هدف مورد نظر بدون انجام گناه و معصیتی بزرگ به نام ربا. علما و فقها در خصوص پذیرش و شرعی بودن حیله های شرعی ربا دارای اختلاف نظر هستند و هر کس با توجه به تفسیرهایی و با استناد به روایاتی دیدگاه خود را توجیه می نمایند. نکته مهم اینجاست که در صورت پذیرش حکم صحت حیله های ربا در واقع به حرمت ربا خط بطلان کشیده می شود بدین نحو که هر شخص می تواند با استفاده از این حیله ها به هدف نهایی خود که همان اخذ زیاده است نایل شود بدون اینکه مرتکب گناهی شده باشد. از طرف دیگر در ماده 190 از قانون مدنی ایران از شرایط اساسی صحت معاملات سخن به میان آمده که یکی از شروط آن قصد و رضای طرفین می باشد. با مطالعه منابع حقوقی در می یابیم که در حیله های شرعی ربا آن چیزی که مهم و تعیین کننده صحت یا بطلان حکم مترتب بر آن می شود قصد واقعی و نه ظاهری طرفین است. در این مقاله مقایسه تطبیقی حیله های شرعی ربا با شرایط اساسی صحت معاملات موضوع ماده 190 از قانون مدنی را مورد بررسی قرار می دهیم.

ربا، سود، حیله های شرعی، شرایط اساسی صحت معاملات