شعرعارفانه از تعلیم تا تهذیب درون

با نفوذ روزافزون مکتب عرفان و افکار صوفیه، شعر عارفانه از اوایل قرن ششم به بعد به عنوان شاخهای مستقل از شعر فارسی دری رسمیت یافت. فلسفه وجودی این ژانر ادبی مملو از معارف، حقایق عرفانی و حکمی، اندیشه های دینی و اخلاقی، زهد و وعظ است. تجربه های روحی و عاطفی عرفانی از یک سو و وظیفه تعلیم مریدان و مردمی که جذب تعالیم متصوفه میشدند از سوی دیگر در تزکیه و تربیت نفس، سبب شد شعر عرفانی در دو حوزه شعر غنایی و شعر تعلیمی، به خصوص در قالب غزل و مثنوی، بسیار گسترش بیابد. در این گفتار برآنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی، به تاثیر عمیق شعر عرفانی در تعلیم و تربیت نفس اشاره کنیم. ابتدا به تعریف شعر عارفانه و ویژگیهای آن پرداخته ایم. سپس با توجه به ماهیت تعلیمی اصول نظری و عملی مکتب تصوف، با ذکر شواهدی از اشعار عرفانی جایگاه تعلیم و تربیت را در آن بررسی کرده ایم. حاصل سخن اینکه تمامی سرایندگان شعر عرفانی، دقایق و اصول تعلیمی مکتب عرفان را دریافته؛ مراحل سلوک از مقامات و احوال را به ترتیب پشت سر گذاشتهاند؛ احوال مرید و لزوم وجود مراد را درک و سلسله مراتب کمال انسانی را در انسان کامل تجربه کرده اند و آن را در شعر خود منعکس کرده اند. شعر عرفانی ضمن اینکه تعلیمی و آموزشی است و از چاشنی پند و اندرز برخوردار است، زبانی زیبا و جذاب دارد که هرگونه مخاطبی اعم از خاص و عام را به خود جذب میکند و از تعلیم تا تهذیب درون تاثیر خود را بر مخاطبان میگذارد.

Keywords:

شعرعارفانه , تعلیم , حافظ , سنایی , عطار , مولانا