مستانه مومنی چلکی - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه شهید چمران اهواز
شهرام جلیلیان - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز

از بدو تاسیس شاهنشاهی هخامنشی، این شاهان برای این که دایم در جریان اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی کشور باشند و در مواقع مهم بتوانند تدابیر لازم را به کار برند، دستگاهی اطلاعاتی ایجاد کردند که به تقلید از عنوانی که نوینسدگان یونانی به آن داده اند، آن را سازمان چشم و گوش شاه می خوانند. اینان مجموعه ای از افراد درستکار و وفادار به شاه بودند، که مستقیما از شاه دستور می گرفتند و به شکل افرادی ناشناس از سراسر امپراطوری هخامنشی برای وی خبر می آوردند. یونانی ها این نهاد را افدالموس بازیلیوس نامیده اند، در منابع مصری دوره ی هخامنشیان نیز واژه گیوشکه به همین معنا دیده می شود. در این مقاله چگونگی شکل گیری نهادی خیرگیری شاه، کارکنان، کارکردها و تاثیرانی که این نهاد در دستگاه حکومت و جامعه عصر هخامنشی داشته است، مورد بررسی قرار می گیرد.

هخامنشیان، چشم شاه، گوش شاه، کوروش، داریوش