محمدعلی میرزایی - دانشجوی کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه تهران

دربارهٔ خاستگاه بازی شطرنج، مخترع و چگونگی پیدایی آن روایات متفاوتی در دست است. قدیمی ترین متن ایرانی که به این موضوع پرداخته، متن فارسی میانه و گزارش شترنگ و نهش نیو اردشیر است. این متن راجاماسب آسانا از نسخهٔ دست نویس MK که مهمترین نسخه از این متن به زبان پهلوی است تصحیح کرده است. در متن و گزارش شترنگ، به چگونگی اختراع بازی شترنگ و نرد و چگونگی ورود آن از هند به ایرانمی پردازد و به شخصیت هایی اشاره می کند که برخی از آنها برای ما شناخته شده اند. همچنین در این متن علاوه بر بازی شطرنج به بازی نرد و شرح نمادهای این بازی پرداخته شده است. علاوه بر گزارش شترنگ، چند متن فارسی میانه دیگر نیز به این بازی اشاره کرده اند. در این مقاله نگاهی دقیق تر به خاستگاه، شخصیت ها و چگونگی پیدایش این بازی ها خواهیم انداخت و مفاهیم دینی، گیهان شناسی، سیاسی و اجتماعی متن را واکاوی خواهیم کرد.

گزارش شترنگ، جاماسب آسانا، شطرنج، تخته نرد