طاهره انصافی مقدم - موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

تغییرات شرایط اقلیمی بر روی منابع آب (سطحی و زیرزمین)، به یک صورت اثر نمی کند. دبی جریان های سطحی از عوامل هیدرولوژی حایز اهمیت در حوضه های آبخیز به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است. وقوع نوسانات آب و هوایی به صورت ماهانه و سالانه دراین مناطق، سبب بروز تغییراتی دردبی جریان های دروخانه ای می شود. هدف از انجام این تحقیق، کمی سازی ارتباط بین تغییرات عناصر آب وهوایی با دبی روان آب در حوضه آبخیز میقان از طریق روابط همبستگی جفتی و روابط رگرسیون (خطی، توانی، نمایی، لگاریتمی) و تحلیل عاملی بود. با دست یابی به داده های آب های سطحی از طریق دفتر مطالعات منابع آب اداره کل امور آب حوضه میقان اراک در فواصل زمانی سال های 1391 -1334، روند سالانه پارامترهای اقلیمی و دبی آب های سطحی با درنظر گرفتن مقدار بارش به عنوان شاخص تغییر اقلیم، در طی دوره پنجاه ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بدین ترتیب با بررسی ده پارامتر آب و هوایی موثر در زیر حوضه میقان اراک با استفاده از همبستگی دو به دو و روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه با برنامه SPSS اقدام به اریابی اثرات اقلیم بر منابع اب های سطحی گردید. سپس با استفاده از تحلیل های آماری چند متغیره، در روش تحلیل عاملی درمورد ترتیب ورود متغیرها به تحلیل براساس چارچوب نظری یا تجربی تصمیمی گیری شد. شش متغیر از ده عامل آب وهوایی و هیدرولوژیکی مورد بررسی، تنها روی عامل های بیشینه و کمینه دما دارای بار عاملی بیشتری بودند. بالاترین بار عاملی موجود، از سوی دو متغیر یاد شده (بیشینه و کمینه دما) در درجه اول بر متغیر تبخیر و پس از آن بر روی تعداد ساعات آفتابی و ضریب خشکی دما واقع شده است. سه عامل (دبی روان آب، عمق سفره آب و سرعت باد)، سه عامل ناهمبسته بودند که عدم وجود همبستگی یا وجود همبستگی های بسیار ضعیف بین ده متغیر درارتباط با سه عامل یاشده بود. مدل های به کار رفته و روابط به دست آمده از این تحقیق، ابزاری برای دست یابی به مدل های تغییر اقلیم کارآمد بوده تا به وسیله آن ها بتوان شرایط گذشته را تحلیل و شرایط اینده را پیش بینی نمود. براساس نتایج به دست آمده از رابطه رگرسیون، مقدار بارش در منطقه با شیب منفی 0/91 رو به کاهش بوده و پیامدهای کاهش دبی جریان سطحی با شیب منفی 0/024 را به دنبال داشته است. پرباران ترین سال 1347 با 402 میلی متر بارندگی و کم باران ترین سال 1390 با 116/5 میلی متر بارندگی است. بیشترین میزان نقصان حاصل از تفاضل بارش سالانه نسبت به میانگین دوره در سال های 1375 و 1390 مشاهده شد. که به ترتیب در این دو سال حدود 125 و 135 میلی متر بارندگی نسبت به میانگین کل دوره نقصان یافته است. با توجه به شیب تغییرات متغیرهای وابسته، نقصان هرچند اندک میزان بارش در طول دوره پنجاه ساله بر دبی جریان رودخانه ها تاثیر بیشتری داشته است تا عمق آب زیرزمینی.

افت منابع آب، تحلیل عاملی، زیرحوضه میقان، رابطه رگرسیون، همبستگی جفتی