تاثیر گرمایش کره زمین و نوسانات سطح تراز آب دریا بر تغییرات محیطی کرانه های جنوب خاوری دریای خزر

امروزه گرمایش کره زمین و تغییرات آب و هوایی ناشی از آن به یکی از نگرانی های بسیار مهم بشر تبدیل شده است، زیرا گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی تا به حال اثرات قابل توجهی بر محیط زیست بشر داشته است. در حال حاضر، شواهد علمی کافی برای اثبات گرم شدن سیستم اقلیمی کره زمین در دسترس است. از جمله نشانه هایی که گویای تغییرات سریع اقلیمی در مقیاس جهانی هستند، می توان به افزایش دمای کره زمین، گرم شدن اقیانوس ها، ذوب شدن و پس روی یخچال های طبیعی، کاهش پوشش برفی نوسانات تراز دریاها (افزایش تراز دریاهای آزاد و کاهش تراز دریاچه های داخلی) و اسیدی شدن اقیانوس ها اشاره کرد. روند گرم شدن فعلی کره زمین از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا بیش از 95 درصد آن ناشی از فعالیت های بشری است که از اواسط قرن بیستم شروع شده و با نرخی که طی دهه ها تا هزاران سال پیش از آن بی سابقه بوده است، در حال ادامه یافتن است. با توجه به اهمیت موضوع و بر پایه مطالعات انجام شده، دانشمندان معتقدند دمای هوا در دهه های آینده عمدتا به دلیل انتشار گازهای گلخانه ای توسط فعالیت های انسانی بین 2/5 تا 10 درجه فارنهایت افزایش خواهد یافت. بر پایه مطالعات دیگر، دانشمندان پیش بینی می کنند تراز دریا ها تا سال 2100 حدود یک متر بالا خواهد آمد و توزیع هندسی آن در تمامی مناطق ساحلی کره زمین یکسان نخواهد بود. این در حالی است که رفتار هیدرولوژیکی بزرگ ترین آبگیر بسته کره زمین یعنی دریای خزر به گونه ای دیگر رقم خورده است. در واقع طی دهه های گذشته، افزایش میزان تبخیر و تعرق بر روی سطح دریای خزر به همراه افزایش دمای هوای سطح زمین و نیز افزایش سایر فاکتورهای اقلیمی از جمله رطوبت سطحی و باد باعث شده تا بیلان آبی دریای خزر با مشکل جدی روبرو شده و دچار پسروی گردد. این در حالی است که میزان بارش ها در حوضه های آبریز منتهی به دریا و نیز جریان دبی رودخانه ها نتوانستند از پس روی اخیر تراز دریا جلوگیری کرده و کمبود بیلان آبی آن را جبران نمایند. گرمایش زمین طی سالیان گذشته مشکلات فراوانی را برای محیط طبیعی کشورمان ایجاد نموده است. یکی از مهم ترین نمودهای محیطی آن تاثیر بر پیکره محیط های آبی از جمله دریاچه ها و تالاب ها است. خلیج گرگان و تالاب میانکاله واقع در کرانه های دریای خزر که هدف مورد بررسی این پژوهش است یکی از این نمونه ها است. بررسی داده های تراز سنجی دریای خزر و تطبیق زمانی آنها با تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی گویای آن است که تراز دریا از سال 1995 تاکنون دچار پسروی شده و تراز آن حدود 1/5 متر کاهش یافته است پسروی اخیر دریا اثرات بسیار مخربی بر اکوسیستم های محیط طبیعی جزیره سدی میانکاله و خلیج گرگان وارد نموده است به طوری که اگر روند پسروی طی سال های آینده همچنان تداوم یابد احتمال خشک شدن و نابودی کامل تالاب میانکاله و خلیج گرگان وجود دارد زیرا در حال حاضر بر اثر پسروی دریا، حدود بیش از 23 درصد از خلیج گرگان که عمدتا تالاب میانکاله را پوشش می دهد خشک شده است پسروی اخیر سبب کاهش ابعاد و ژرفای مفید کانال های ارتباطی چاپقلی و آشوراده واقع بین دریا و خلیج شده و کارایی هیدرولوژیکی آن ها به حداقل ممکن رسیده است. در حال حاضر ارتباط هیدرولوژیکی دریا و خلیج از طریق کانال خوزینی به طور کامل مسدود گشته است. لازم به ذکر است تراز دریا در سال 1396 نسبت به 1395 به طور متوسط حدود 3/9 سانتی متر کاهش یافته و به حدود 28/03- متر رسیده است.

Keywords:

گرمایش کره زمین , نوسانات سطح تراز آب دریا , دریای خزر , خلیج گرگان , تالاب میانکاله