جعفر لطف الهی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
ژیلا رضاخانی - استادیار، دانشکده هنر و معماری، عضو هییت علمی واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

معماری مسجد یکی از موضوعات مهم در تاریخ هنر و معماری اسلامی است که در قلمرو وسیعی از اندونزی تا بریتانیا به شکل های مختلفی تبلور یافته است. معماری مسجد، به معنای عام کلمه، در دوره های مختلف در بستر تحولات تاریخی، سیاسی و فرهنگی جوامع اسلامی تکوین یافته است. مسجد پیامبر(ص) در صدر اسلام به عنوان نخستین مرجع برای ساخت مساجد، مورد استفاده مسلمین صدر اسلام قرار گرفت. اما با آغاز خلافت بنی امیه به تدریج معماری مسجد از سادگی و اصالت اولیه آن فاصله گرفت. این پژوهش به منظور برطرف کردن پاره ای از ابهامات و چندگانگی های موجود در خصوص اصالت کالبد و جوهر مسجد انجام شده است. به منظور شناسایی و تفکیک ویژگی ها و عناصری از مسجد که در زمان پیامبر(ص) پدیدار شدند، با استفاده از روش تفسیری-تاریخی متون مرجع اسلامی شامل قرآن کریم، احادیث و سنت پیامبر (ص) مورد تحلیل محتوا قرار گرفتند. در پایان، نتایج حاصله از بررسی اسلوب مسجد سازی پیامبر اسلام(ص) و سنت ایشان در خصوص کالبد مسجد می توان چنین اظهار کرد که بر خلاف آنچه که از مفهوم سنتی مسجد تصور می شود مسجد پیامبر(ص) در آغاز نه گنبد و مناره داشته و نه تزییناتی، در واقع این عناصر با گذشت زمان و در دوره های بعدی به مساجد الحاق شده اند. مسجد اساسا محدود به کالبد فیزیکی نیست بلکه فضای بی کرانی است برای ستایش پروردگار عالمیان و مهمترین نقش آن، مرکزیت بخشی به عبادت مسلمانان در زمینی پاک و مطهر برای خداوند است.

مسجد پیامبر (ص) ، جوهر مسجد ، اجزاء مسجد ، معرفت دینی