مرتضی بیاتی کمیتکی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی )گرایش اندیشه سیاسی در اسلام(
پرویز دلیرپور - دکتری علوم سیاسی، استادیار دانشگاه پیام نور مرکز زرین شهر

در مورد تجدد و زمان ورود آن به ایران، سخنان ضد و نقیض فراوانی وجود دارد. برخی معتقدند که تجدد از دو قرن پیش وارد ایران شد. اکثریت معتقدند که تجدد تقریبا همزمان با به قدرت رسیدن فتحعلی شاه قاجار وارد گردید. قبل از آن ایرانیان هرگز با سیاست مدرن و الزامات سیاست خارجی آشنایی نداشتند، و لذا از آن جایی که هیات حاکمه عصر قاجار همچون سده های پیشین همچنان بدون هر گونه تشکیلات سیاسی و نهادی به حیات خود ادامه می داد، و با اصول سیاست مدرن ملت- دولت ها مانند: ناسیونالسیم عقلانی (در برابر ناسیونالیسم احساسی)، اصول تصمیم گیری در سیاست خارجی، روش های چانه زنی، مفاهیم منافع ملی، تشکیلات و سازمانهای سیاسی مستقل، شیوه های حل مساله، تشکیل دستگاه های قوی اطلاعاتی و ضد اطلاعات و ... آشنایی نداشت. لذا در برخورد با قدرتهای اروپایی صرفا به آوردن مستشار (بدون فکر کردن به لوازم قبلی آن برای موفقیت مستشاران) روی آوردند، که با واکنش هایی از سوی روس، انگلیس و فرانسه روبرو شد، که بعدا ملی گرایان احساسی ایرانی، نام آن را خیانت غربیان به خود گذاردند.مهمترین تضادی که در این بین حاصل شد، تضاد بین اندیشه ها و نهادهای مدرن، با اندیشه ها و نگرش ها یا روشهای استنباط سنتی، همچنین با ساختارهای اجتماعی سنتی جامعه ایران بود. از آنجا که تمدن و فرهنگ ایرانی پس از اسلام در واقع بر بستر اندیشه های فقهی شکل گرفته بود، طبیعی بود که نخستین تعارضات ابتدا خود را در این عرصه نمایانگر سازد. بنابراین موضوعاتی همچون: تحدید قدرت سیاسی،تدوین قانون اساسی،تاسیس مجلس شورای ملی،آزادی های سیاسی و مدنی، و برابری مدنی شهروندان، نخستین عرصه های مجادلات فکری و اندیشه ای بین مدرن اندیشان و سنتی اندیشان ایرانی را تشکیل دادند، در این مقاله؛ بر اساس چارچوب نظری گیدنز، این نزاع تجدد و سنت در حوزه های حقوقی و اجتماعی از زمان حکومت قاجار تا دوران جمهوری اسلامی ایران، مورد بحث قرار می گیرد.

تجدد – فقه سیاسی- شیعه – مدرنیسم