منوچهر صانعی دره بیدی - استاد دانشگاه شهید بهشتی

مفهوم ضرورت و رابطه مفهومی آن با دوام از مباحث دشوار فهم در منطق موجهاتاست. ابن سینا گاه ضرورت را به دوام که از لوازم ضرورت است تفسیر می کند و گاهضرورت را اخص از دوام می داند. اما ضررورت از دیدگاه ارسطو نحوه موجودیتامری است که جز به نحوی که هست نمی تواند به نحو دیگری باشد. مفهوم دوامماندگاری محمول در موضوع در طول زمان است در حالی که ضرورت به معنایامتناع انفکاک محمول از موضوع در برخی شرایط است. با این تحلیل ضرورت فرع بردوام و مشروط به استمرار و معادل اقتضای شرایط موجود خواهد بود. از نظرابن سینا در علوم یقینی تنها قضایای ضروری کاربرد دارند. ارسطو نیز قضایایی راکه پیوند موضوع و محمول در آنها امکانی است فاقد ارزش علمی می داند. تفکیکقضایای ضروری و علمی از گزاره های امکانی بعدها به صورت تفکیک قضایایتحلیلی و تالیفی (به اصطلاح کانت) و اقسام حمل (به تعبیر صدرا) مطرح گردید.سهروردی ضرورت را جنس جهات سه گانه می داند. از نظر وی همه قضایایمنطقی بتیه اند. اسپینوزا نیز به طریقی مشابه با اعلام یگانگی ضرورت و دوام،ضرورت را اقتضای هستی و امکان را ناشی از عدم شناسایی نظام ضروری عالم بهشمار می آورد.

ابن سینا ارسطو، ضرورت، دوام، زمان، سهروردی، بتاته