سحر کاوندی - استادیار دانشگاه زنجان

وجود ادراکات خیالی و تخیل در نظام معرفتی انسان، مورد وفاق همه حکما است،اما فلاسفه در تبیین چگونگی حصول صور خیالی برای فرد و نیز ماهیت خیال ومدرکات خیالی با یکدیگر اختلاف دارند. ابن سینا نفس انسانی را دارای قوای متعدددانسته و قوه خیال را به عنوان واسطه ای در تحقق و حصول صور ادراکی تلقی کردهاست. وی در کتب مختلف خود استدلا ل هایی را بر مادی بودن خیال و به تبع آن صورخیالی اقامه می کند، اما ظاهرا چنین استدلال هایی بر اساس اصول و قواعد قوممی باشد، زیرا وی نهایتا تغییر موضع داده و در کتاب المباحثات خود استدلالمفصلی مبنی بر تجرد خیال و ادراکات خیالی ارایه می کند، گر چه توجیه چنینتصویری را بر اساس مبانی مشایی مشکل می داند. قول به وجود مراتب مختلف برایعقل، بقای نفوس بسیط، نفوس اطفال و نفوس باقی در مرتبه عقل هیولانی، با اعتقادبه تجرد خیال و صور خیالی قابل توجیه است.سهروردی تعدد قوای باطنی سینوی را نپذیرفته و همه قوا را به یک قوه که آننور مدبر است، ارجاع می دهد و قوا را سایه ای از آنچه در نور اسفهبد است، تلقیمی کند. وی برای تبیین و توجیه چگونگی حصول ادراکات خیالی، به عالم مثال و مثلمعلقه متوسل می شود.

ابن سینا، سهروردی، خیال، صور خیالی، تجرد، ادراک