سکینه هژبرلاکه

آنچه در عرفان به عنوان یکی اصل مهم به آن نگریسته شده، حدود و وجوب کلام و سکوت است. حد و مرزی که عرفان برای هر دو مبحث مشخص کرده، در کتب ادبی عرفان بازتاب یافته و به عنوان دستورالعملی در اختیار سالکان قرار گرفته است. فروغی بسطامی از جمله شاعرانی است که اشعار او با عرفان گره خوردگی داشته و در مورد بسیاری از موضوعات مطرح شده در عرفان در سروده هایش سخن گفته است. از جمله این موضوعات توجه او به وادی کلام و سکوت است. از این رو در این پژوهش که به شیوه ی توصیفی – تحلیلی صورت گرفته به بررسی صد و پنجاه غزل ابتدایی از دیوان این شاعر در این زمینه پرداخته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فروغی بسطانی به هر دو مورد کلام و سکوت توجه داشته که در مقوله ی کلام به موارد متعددی پرداخته اما تاکید بیشتر او در زمانی است که عارف به اوج کمال رسیده و اجازه ی بیان آنچه درک کرده را دارد. همچنین او به سخن گفتن با اهل معرفت و شناخت اطرافیان براساس ظرفیت های پذیرش آن ها توصیه بسیار کرده است. در بخش سکوت و خاموشی بیشترین ابیات او در مورد سکوتی است که نشانه ی بزرگی و اوج کمال عارف بوده و همچنین سکوت همراه با صبر برای رسیدن به مقصود. در مجموع بررسی ابیات فروغی بسطامی در حوزه ی کلام و سکوت او بر سکوت کردن برای حفظ اسرار عارفانه بیشتر از به سخن درآمدن و بازگو کردن اسرار درونی تاکید داشته است.

عرفان، کلام و سکوت، فروغی بسطامی