سمیه دلیل سلیمی
احمدرضا نظری چروده - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد آستارا

عرفان مکتبی است که مسیر رسیدن انسان به کمال را به او نشان میدهد. در این مسیر قوانین و دستوراتی وجود دارد که حدود انسانی را مشخص کرده و به او در طی طریق یاری میرسانند. از این قوانین مقامها و حالات مختلف عرفانی پدید آمده که هر یک وادی مشخصی را در عرفان به خود اختصاص دادهاند. یکی از اصولی که رد عرفان به آن توجه بسیار شده و توصیه های مختلفی در این زمینه ارایه شده مبحث کلام و سکوت است. اینکه سالک در چه حالاتی مجاز به سخن گفتن و برقراری ارتباط با دیگران است و در چه مقاماتی اجازه ی افشای اسرار کشف و شهود و آنچه در وادی عرفان درک کرده را ندارد و باید سکوت اختیار کند. این دستورات و توصیه ها از وادی عرفان وارد ادبیات شده و توسط بسیاری از شاعران عارف به دیگر سالکان منتقل شده اند. از جمله این عارفان میتوان به حکیم صفای اصفهانی اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی با هدف شناخت دیدگاه حکیم صفای اصفهانی در مورد کلام و سکوت پرداخته تا از خلال اشعار او در مورد این دو حالت و دستوراتی که شاعر در این خصوص مدنظر دارد، بیشتر آشنا گردیم. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که حکیم اصفهانی به هر دو وادی کلام و سکوت توجه داشته اما در این میان دستورات و قوانین بیشتری را در خصوص کلام مطرح کرده است. او رد حیطهی سکوت به عدم افشای راز، عواقب آن، سکوتی که نشانهی بزرگی و اوج کمال است و همچنین سکوت در برابر نااهلان اشاره کرده است که در این میان تاکید بیشتر او بر سکوت کردن در موقعی است که سالک به اوج کمال رسیده است. در مبحث کلام او به مواردی چون جنبه ی تعلیمی کلام، سخن گفتن با اهل معرفت، کلام معشوق و شیفتگی عاشق و ... میتوان اشاره کرد که بیشترین تاکید حکیم بر کلامی است که در اوج کمال پدید آمده و همچنین کلام معشوق که شیفتگی و شیدایی در عاشق پدید میآورد.

عرفان، کلام و سکوت، عشق، حکیم صفای اصفهانی