بررسی تحلیلی سیمای احمد عبدالصمد در تاریخ بیهقی

شمسالوزرا ابونصر احمد بن ابیطاهر محمد بن عبدالصمد الشیرازی، یکی ازشخصیت های برجسته و خوشسیما در تاریخ بیهقی است که با لقب خواجه، خواجه بزرگ و خواجه عمید از او یاد میشود و شعرای بزرگ این دوران او را مدح گفته اند.رابطهی بسیار نزدیک و دوستانه ی این وزیر با ابوالفضل بیهقی و بیان بسیاری از اسرار حکومتی به او سبب پرداخت جزیی نگرانه، دقیق و زیبایشخصیت خواجه احمد عبدالصمد در این اثر شده است. بیهقی تصور روشن و مثبتی از احمد داشته و او را دوست میداشته است و بیشتر با شخصیت پردازی غیرمستقیم سیمای او را روایت و ترسیم کرده است. وی نخست کدخدای آلتونتاش خوارزمشاه بود و به سال 424 به وزارت سلطان مسعود رسید و وزیر امیر مودود نیز شد. این وزیر در دوران ریاست خود با فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است؛ گاهی مورد اعتماد و زمانی مورد بدگمانی. احمد عبدالصمد سرداری شجاع و مدبر، مدیری سختگیر و زیرک و وزیری کاردان، آداب دان و محتاط است که ایده آل برای یک وزیر در آن عصر میباشد. کاردانی و کیاست او به حدی است که پس از مرگ آلتونتاش در جنگ، با تدبیری خردمندانه و صلح با علی تگین، سپاه را به سلامت به خوارزم بازمیگرداند. نجات آلتونتاش از توطیه بوسهل زوزنی، سیاست قاطعانه ی او دربارهی قاید منجوق، راهنمایی های سنجیده و درست او به سلطان مسعود، دوراندیشی او راجع به خراج هنگفت از گرگانیان(آل زیار)، سکوت های آگاهانه و محتاطانه در شرایط سخت زندگی سیاسی، دلسوزی و راهنمایی توام با ادب و متانت راجع به تصمیم های اشتباه و مستبدانه ی سلطان مسعود و ... شایستگی، درایت و هیبت او را در سمت وزارت آشکار می سازد. خیرخواهی و بیان حقیقت علی رغم میل سلطان مستبد به ویژه پس از سقوط خوارزم سبب ناراحتی و کم توجهی سلطان مسعود به او شد که بارها در این باره به بونصر مشکان و بیهقی شکایت و درد دل کرده است. واکاوی زندگی و شخصیت و عملکرد او در تاریخ بیهقی به نوعی بازآفرینی زندگی یک وزیر در قرن پنجم هجری است که در خاندان غزنوی پایگاه بلندی یافته است و هدف این پژوهش است.

Keywords:

احمد عبدالصمد , وزارت , تاریخ بیهقی , سلطان مسعود , ابوالفضل بیهقی