احمدرضا بیابانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه حکیم سبزواری
علی تسنیمی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه حکیم سبزواری

با وجود تحقیقات متعددی که تاکنون بر روی تاریخ بیهقی، اثر ارزشمند ابوالفضل بیهقی 385-470 ه . ق. صورت پذیرفته، بیهقی پژوهی، همچنان عرصه ای مساعد برای پژوهش ها و مطالعات جدید به شمار می آید. این پژوهش، به بررسی جهان های متن تاریخ بیهقی با رویکردی نوین به نام متن شناسی شناختی میپردازد. بررسی و شناخت این جهان ها، در چهارچوب نظریه ی مارگریت فریمن صورت میپذیرد که در این چهارچوب، در سه سطح نگاشت ویژگی، نگاشت رابطه ای و نگاشت نظام، به تحلیل شناختی متن پرداخته میشود. از فحوای جهان متن بیهقی، براساس لحاظ نگاشت نظام، به معنا شناسی جهان فکری و ترسیم ساختار متن او میتوان دست یافت. هدف این پژوهش این است که نشان داده شود، چگونه نگاشت های شناختی، میتوانند میان متن و زبان خودکار، تمایز قایل شوند و به تحلیل آن بپردازند. متن شناسی شناختی، برخلاف علوم شناختی که به بررسی ویژگی های رایج شناخت انسان میپردازد، روش هایی را مطالعه میکند که در آن، پردازش شناختی انسان محدود میشود و زبان و فرم نوشتاری و همچنین پاسخ خوانندگان به آنها شکل میگیرد. این رویکرد، به تعمیم های شناختی دربارهی نوشته های خلاق ادبی پرداخته و امکان خوانش های چندگانه را براساس پایگاهی علمی و به دور از سلیقه های شخصی فراهم میکند؛ همچنین با تکیه بر درکتجس میافته و مفهوم سازی های ذهن، میتواند یک دیدگاه تلفیقی متن محور، مولف/ خواننده محور ، با چهارچوب نظری مناسب، به شمار آید.

جهان متن، متن شناسی شناختی، تاریخ بیهقی، مارگریت فریمن