مجید میرزایی - کارشناس ارشد گفتار درمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
زینب خوشحال - کارشناس ارشد گفتاردرمانی، مربی گروه گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تبریز

سابقه و هدف: امروزه، زبان شناسان، هجا را به عنوان یک واحد زبانی دارای اهمیت تلقی کرده و برای آن، ساختار داخلی و سلسله مراتبی قایلند. روانشناسان زبان و آسیب شناسان گفتار و زبان نیز در پی انجام مطالعات متعدد بر روی فرایند تولید گفتار، اهمیت هجا را به عنوان یک واحد تولیدی در جریان تولید گفتار تایید کرده اند. با توجه به نقش مهم و تعیین کننده هجا در فرایند گفتار، اجرای مطالعات رشدی روی اکتساب هجا در کودکان ترکی آذری زبان ضروری است. زبان ترکی آذری یک زبان هجایی یا متکی بر سیلاب است؛ به عبارت دیگر، الگوی ریتمی یا وزن حاکم بر اصوات و تلفظ ها، ادا کردن مجموعه هجاها با آهنگی یکنواخت و فاصله برابر است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی روند رشد و اکتساب ساختار هجایی و توزیع الگوی هجایی کودکان ترکی آذری زبان است.مواد و روش ها: در این مطالعه که بصورت طولی انجام پذیرفت، 17 کودک (11 پسر- 6 دختر) ترکی آذری زبان (لهجه تبریزی) مهدکودکی شرکت داشتند که به مدت 6 ماه از 18 ماهگی تا 24 ماهگی پیگیری شدند. برای ثبت واژگان بیانی کودکان از برگه ثبت واژگان محقق ساخته، فهرست واژگانی که با الگوگیری از بخش واژگان فهرست تکامل برقراری ارتباط مک آرتور و بیتس طراحی شده بود و اجرای بازی کلامی استفاده شد. در طول بازی صدای کودک به صورت ویدیویی ضبط می شد و همزمان یکی از محققان (نویسنده اول) واژگان هدف را آوانگاری می کرد. بعد از گردآوری لیست واژگان هر کودک، واژگان هدف براساس تعداد هجا و ساختارهجایی طبقه بندی شدند. ساختار هجا که شامل آغازه و قافیه است برای هر تولید کودک مشخص شد. ساختارهای هجا ([onset+rime[nucleus+coda) براساس تعداد هجا، نوع هجا، مختصات طول واکه و رشد همخوان پایانه به صورت رشدی تجزیه و تحلیل شد. برای تحلیل داده ها و مقایسه میانگین داده ها از آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری های مکرر استفاده شد. یافته ها: در 2 ماه اول (18 و 19 ماهگی) 67% واژگان بیانی کودکان تک هجایی، 24%دوهجایی و 9% بیشتر از دوهجا بودند. 32% از تک هجایی ها الگوی هجایی VC, CVC36%, CV28% و 4%CVCC داشتند. از واcگان دوهجایی هم 52% الگوی هجایی CVCV10%, CVCV11%, CVCV15% و CVCV13% بقیه الگوهابودند. با افزایش سن توزیع الگوهای هجایی تغییر کرده و الگوها پیچیده تر شدند. علاوه بر این، تعداد واژگان با هجای بیشتر و پیچیده افزایش یافت. در این دو ماه میزان استفاده از هجاهای باز 35% و هجاهای بسته 65% بود؛ با افزایش سن همین نسبت ثابت بود. به لحاظ آماری رشد ساختار هجایی با افزایش سن معنادار بود.نتیجه گیری: این مطالعه با تمرکز روی اکتساب تمایز طول واکه و اکتساب پایانه هجا به بررسی رشد قافیه در زبان ترکی آذری پرداخته است. کودکان همخوانهای پایانه را قبل از اینکه تمایز طول واکه را کسر کنند، تولید کردند؛ کودکان هجاهای بسته را زودتر از طول واکه، و همخوانهای گرفته 42 را در جایگاه پایانه هجا قبل از همخوانهای رسا به دست آوردند. انسدادی های بی واک و همخوان خیشومی [n] زودتر از انسدادی های واکدار و سایشی ها تولید شدند و اولین همخوان پایانه در بیشتر کودکان [t] بود. ابتدا کودکان قادر به تمایز طول واکه نبودند، ولی با افزایش سن بازنمایی واکه های بلند و کوتاه را نشان دادند. واکه های بلند بیشتر در هجای باز و واکه های کوتاه در هجای بسته تولید شدند.

هجا، رشد ساختار هجایی، زبان ترکی آذری