محمد روغنی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور
عبدالمحمد غفوری - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور
سیدمحمودرضا طباطبائی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور

نظر به اینکه بروز رواناب در بخشهای مختلف حوزه و تجمیع آنها در آبراهه ها نقش مهمی در فرسایش وتولید رسوب ایفا می نماید، لذا هر گونه عملیات کنترلی در جهت کنترل و مهار سیل نقش فزاینده ای در کاهش رطوبت خروجی از حوزه خواهد داشت. این مهم در زمان افزایش تراز سیل در رودخانه و تاثیر فزاینده آن در فرسایش کناری ازاهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. به همین منظور تحقیق حاضر با هدف کاهش خسارات سیل و کم کردن تولید رسوب، الگوی کاربردی و نوینی را در بهینه سازی عملیات آبخیزداری و مهار سیل ارائه می دهد. متدولوژی ارائه شده، زیر حوزه های یک حوزه اصلی را برای تمرکز عملیات مهار سیلاب و کاهش رسوب الویت بندی می کند، به همین منظور با استفاده از مفهوم نمودار مساحت – زمان، رفتار حوزه در یک مدل هیدرولوژیکی شبیه سازی، واسنج و ارزیابی شده است، سپس سطوح هم پیمایش حوزه استخراج و توزیع مکانی زیر حوزه ها بر روی این سطوح مورد بررسی قرار گرفت است. از آنجا که توزیع مکانی زیر حوزه ها و پتانسیل سیلخیزی آنها در شکل گیری و شدت سیلاب خروجی ازحوزه موثر می باشند. لذا با فرض اجرای عملیات مهار سیلاب در زیر حوزه های واقع در هر سطح هم پیمایش و همگنی سازندهای زمین شناسی آن، تاثیر آنها روی دبی اوج هیدروگراف سیل و میزان کاهش بار رسوبی آن در خروجی حوزه قابل بررسی خواهد بود. بر این اساس، کاربردآزمایشی این متدولوژی نشان داد که زیر حوزه های سطح هم پیمایش واقع در بخش میانی حوزه با 64/46 کیلومتر مربع مساحت، بیشترین تاثیر در دبی اوج سیلاب خروجی از حوزه اصلی را دارا می باشد. در این حالت میزان کاهش دبی اوج سیل و بار رسوبی آن برای سیلاب صدساله (318 متتر مکعب بر ثانیه) به ترتیب 112 متر مکعب بر ثانیه و 28 تن در ساعت خواهد بود. لذا عملیات آبخیزداری در زیر حوزه های یا شده از اولویت بیشتری برخوردار خواهد بود. به طور کلی از خروجی بطرف بالا دست وبخش های میانی حوزه، همراه با افزایش وسعت سطوح هم پیمایش ، تاثیر زیر حوزه ها در دبی اوج سیلاب و میزان کاهش رسوب افزایش نشان میدهد. لذا با تمرکز عملیات آبخیزداری بر اساس اولویت ها در مناطق تعیین شده ، هزینه های اجرائی طرح بهینه گردیده و بیشترین بازده را در کنترل سیلاب با صرف اعتبارات محدود ارائه می نماید.

آبخیز داری ، سطوح هم پیمایش ، مدل های ریاضی ، مهار سیل ، فرسایش و رسوب ، بهینه سازی اعتبارات