روح اله پور ملایی - دانشجوی دکتری علوم سیاسی،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد زاهدان،ایران

اگر این فرض را بپذیریم که شناخت علوم سیاسی در هر کشوری در گرو شناخت فرهنگ و تمدن آن کشور است،در این صورت بر پژوهشگران علوم سیاسی لازم است که چهره های فرهنگ و تمدن آن کشور را نیک بشناسند.در این میان ایران به عنوان کشوری که در زمینه تمدن و فرهنگ حرفه ای زیادی برای گفتن دارد، طبعا چهره ها و شخصیت ها ی فرهنگ ساز و تمدن پرورسترگی نیز دارد. بی گمان دو تن از بزرگ ترین شخصیت های شخیص ما یکی خواجه نظام الملک است و دیگری خواجه نصیرالدین طوسی!این دو اندیشمند ایرانی هم درعالم اندیشگی منشاعمل و اثر سیاسی شدند و هم در جهان سیاست عملی! خواجه نظام الملک طوسی با تالیف سیاست نامه یا سیرالملوک،یک سند سیاسی ارزشمند از خود به یادگار گذاشت که نه تنها در امپراطوری سلجوقی ملاک عمل قرار گرفت که در شرق ایران و در امپراطوری مغولان هند، به عنوان یک دستور العمل سیاسی به کار بسته می شد.او که به مدت 30 سال عملا شخص اول مملکت سلجوقیان نیز بود و توانست در سایه تدبیر و حکمت و سیاست اعتدالی خودش دولت سلجوقیان را به اوج عظمت و شکوفایی برساند و به محض اینکه سایه سیاسی او از روی دولت سلجوقی رخت بر بست خورشید بخت سلجوقیان نیز رو به افول نهاد و نه تنهاملکشاه سلجوقی خود به فاصله کوتاهی از مرگ خواجه،هم جهان سیاست و هم جهان فانی را وداع گفت که دولت و حشمت و شکوهشان نیز در محاق زوال افتاد. اما در کمتر از دو سده بعد از همان حوزه زیست خواجه نظام الملک ستاره نابغه ای در آسمان حکمت و نجوم و منطق و عرفان و فلسفه درخشیدن گرفت و تقدیر چنین بود که به استعانت حاکمان خوف خوار و جبار مغول، به تعصب و خشک اندیشی با طنیان اسماعیلی و دستگاه بی رونق خلافت عباسی نقطه پایانی بگذارد او کسی نیست مگر خواجه نصیر الدین طوسی صاحب آثار سترگ از جمله کتاب معروف اخلاق ناصری!این کتاب نیز مدت ها در بیرون از ایران در امپراطوری عثمانی آیین ملک داری و حکومت رانی شناخته می شد خواجه اگر چه در زمره فقیهان و اندیشه وران شیعی مذهب اثناعشری است،لیکن از نظر سیاسی همان خط خواجه نظام الملک طوسی را تعقیب می کرد و برای ثبات سیاسی وآرامش و امنیت مردمان همان نسخه ای را می پیچید که او پیچیده بود و آن پرهیز از فرقه گرایی بود که در سایه سیاست اعتدال به دست می آید.

اعتدال، منطومه فکری، نطام الملک، خواجه نصیر الدین طوسی