سهیلا لویمی - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
معصومه روحانی فرد - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نکا، دانشگاه آزاد اسلامی، نکا، ایران.

یکی از دانش های مهم ادبی در کنار نقد ادبی، سبک شناسی و... دانش بلاغی (معانی، بیان و بدیع) است که پژوهشگران به کمک آن متون ادبی را واکاوی و بررسی می کنند. از میان مجموعه دانش های بلاغی، علم معانی به نسبت دو علم دیگر کمتر مورد توجه پژوهشگران بوده است و آن بررسی وضعیت خود کلام اعم از وضعیت نهاد، گزاره، اسناد خبری، اطناب و ایجاز و ... است. در این پژوهش به بررسی و تبیین دانش معانی در اشعار سهراب سپهری و تکوین تفکر سهراب در دو مجموعه از هشت کتاب سهراب سپهری، زندگی خوابها و صدای پای آب از منظر دانش معانی پرداخته ایم. در این جستار با دسته بندی هر یک از ارکان علم معانی و نام گذاری جدید برای برخی از آنها با تاکید بر مبانی نظری این دانش در کتب فارسی این حوزه یعنی اشرف زاده و تجلیل و کزازی، ابتدا به بررسی اشعار و سپس به کمیت هر کدام از این ارکان در دو دفتر پرداخته ایم. نکته ای که بدان دست یافتیم این است که شعر معاصر بر خلاف شعر سنتی که از ارکان عروضی برخوردار است، به مراتب کمتر به واسطه ی دانش معانی مورد بررسی قرار گرفته است. چرا که ساختار زبانی و فرم بیان احساسات به ویژه در شعر سهراب به دلیل انتزاعی و سانتی مانتالیسم بودن از چهارچوب منظمی برخوردار نیست، لذا گاه یک بند شامل چند عنصر از ارکان دانش معانی مانند خبر، اطناب، ایجاز به صورت توامان است و بنابراین کشف معانی ضمنی در هم تنیده و قراردادی و مقتضای برداشت مخاطب است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که شگفتی و حیرت و تمنا پر بسامدترین اغراضی است که در کاوش علم معانی موجب تاثیرگذاری و فهم اشعار سهراب گردیده و اطناب و خبر که از مباحث دانش معانی است، بیشترین عنصر به کار گرفته در اشعار سهراب است.

سهراب سپهری، شعر نو، زندگی خواب ها، صدای پای آب، دانش معانی.