بررسی تطبیقی فرایند در کتاب های مسافران مه و خاطرات ایران؛ بر پایه نظریه سیستمی- نقشی

یکی از حوزه های ادبیات پایداری، یعنی ادبیات انقلاب اسلامی و جنگ، که در چند سال اخیر رشد بسیار چشمگیری داشته است، زندگینامه نویسی و داستان نویسی است. در این مقاله در صدد هستیم تا از دیدگاهی جدید، یعنی نظام گذرایی هلیدی،این دو ژانر را با هم مقایسه کنیم و ملاکی زبان شناختی در جهت تمایز رمان و زندگینامه به دست دهیم. برای این منظور دوکتاب در حوزه دفاع مقدس انتخاب و بررسی شده است: مسافران مه از خدیجه قاسمی و خاطرات ایران از ایران ترابی. کتاب اول رمانی بلند است و کتاب دوم مجموعه خاطرات. برای این منظور در مقاله حاضر از نظریه سیستمی- نقشی هلیدی استفاده شده است. زبان شناسی سیستمی- نقشی بر این مفهوم تاکید دارد که انتخاب یک گزینه در نظام زبان مبتنی بر انگیزه هایی است که گوینده و نویسنده دارند و مجموعه این گزینش ها، متونی را خواهد ساخت که به طور متفاوتی سازماندهی و تفسیر میشوند. در این میان نقش کانونی را فرایند ایفا می کند. در نهایت با بررسی فرایند در کتابهای بالا روشن شد که در ژانر زندگینامه بیشترین بسامد را فرایندهای مادی دارند. زیرا آنچه در این ژانر سخن اول و آخر را میگوید واقعیتهای روزمره و اتفاقات کوچک و بزرگ زندگی است. در مقابل در همین ژانر فرایند ذهنی یکی از کمترین بسامدها را دارد. اما در ژانر رمان فرایند ذهنی بسیار بیشتر از زندگینامه مورد استفاده قرار گرفته است. زیرا نویسنده برای در جریان گذاشتن مخاطب و روشن شدن زوایای پنهان داستان معمولا به ذهن شخصیت ها وارد میشود و تخیلات آن ها را نیز بیان می کند. از سوی دیگربسامد بالای فرایندهای رفتاری در رمان و بسامد کم این فرایند در خاطره این مطلب را می رساند که واکنش های لحظه ای زندگینامه نویس نسبت به روی دادها در ذهنش باقی نمانده است. بلکه تنها خود رویداد است که ذهن زندگی نامه نویس را مشغول کرده است. در مقابل به نظر میرسد در رمان نویسنده برای شرح وقایع و تاثیرگذاری بیشتر حادثه برروی مخاطب از فرایندهای رفتاری بسیار استفاده میکند.

Keywords:

رمان , زندگینامه , خاطره , نظریه سیستمی- نقشی , فرایند.