شهین قاسمی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی، واحداهواز، دانشگاه آزاد اسلامی

رومن یاکوبسن (1896 - 1982) از برجسته ترین نظریه پردازان فرمالیسم روسی در نظریه الگوی ارتباطی خویش اعلام نمود که هرگونه ارتباط کلامی بین راوی و روایت شنو (مخاطب) بر وجود شش عامل: فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی، تماس، رمز و موضوع استوار است. علاوه بر این وی تاکیدمی کند که هر یک از شش عامل نام برده، تعیین کننده نقش متفاوتی از زبان است و گاه در یک پیام زبانی چندین نقش وجود دارد. یکی از نقش های زبانی در الگوی اخیر، نقش ترغیبی است. جهت گیری پیام در نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می کوشد تا با کاربرد جمله های امرونهی و منادا با مخاطب ارتباط برقرار کند. براین باوریم که در غزلیات حافظ به عنوان گونه ای متن دارای ارتباط کلامی، با تکیه بر الگوی یاکوبسن سه نقش ترغیبی در محورهای، پیام ، درونمایه و مخاطب به چشم میخوردبه گونه ای که در ورای هر یک از محورهاینام برده،شاعر با استفاده از ابزارهای زبانی به ترغیب پیامی در مخاطب میپردازد. مقاله حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسینقش ترغیبی و محورهای آن در غزلیات حافظ بر اساس نظریه ارتباطی یاکوبسن میپردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که درونمایه های نقش ترغیبی در غزلیات حافظ در سه محور؛ دینی، اجتماعی و فرهنگی نمود یافته است و شاعر در پس این نقشها به ترغیب موضوعاتی چون: ترک دنیا، دوری از ریا و شادمانی میپردازد.

مدل ارتباطی، نقش ترغیبی، مخاطب، حافظ، یاکوبسن