حمیدرضا قرلی - کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قم
محمدمهدی فتاحی - کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قم
مجید صوفی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس

استان قم با وسعتی معادل 410، 11 کیلومتر مربع ، تحت تاثیر 7 اقلیم قرار دارد که اقلیم خشک بیابانی معتدل بیش از 50 درصد از سطح استان را فرا گرفته است. همچنین 6 منطقه دارای فرسایش ابکندی با مساحتی بالغ بر 6427/6 هکتار با سه اقلیم مختلف در استان شناسایی گردیدند که در این بین 3 منطقه با اقلیم های خشک بیابانی معتدل (مناطق قشلاقی البرز و نیزار) و نیمه خشک گرم (منطقه راهجرد) دارای وسعیت بیش از 500 هکتار هستند. آبکندهای مورد مطالعه همگی از نوع جانبی بوده و در امتداد زهکش طبیعی منطقه تشکیل شده اند و از نظر تکاملی جزء آبکندهای ناپیوسته می باشند. شکل پلان عمومی و مقطع عرضی آنها به ترتیب پنجه ای و v شکل می باشد و از نظر عمق، در گروه آبکندهای متوسط (1 تا 10 متر) قرار می گیرند. شکل پلان هدکت در غلب آبکندها، نقطه ای و شاخه ای بوده که نشان دهنده تاثیر رواناب سطحی بر ایجاد و گسترش آنها می باشد. همچنین نیمرخ عمومی هدکت نیز در بیشتر آبکندها مایل بوده که بعضا اشکال غار مانند نیز در مناطقی که خاک آنها دارای املاح زیاد بویژه سدیم میباشد، دیده می شود که این امر بواسطه وجود فرآیندهایی نظیر لوله ای شدن و استخر کنشی در آنها است. از عوامل عمده در تشکیل آبکندهای استان قم می تواند به وقوع سیل و باران های شدید در گذشته و همچنین وجود املاح زیاد در برخی مناطق (به عنوان عوامل طبیعی) و شخم در جهت شیب، رها شدن آب آبیاری در انتهای اراضی زراعی، تخریب پوشش گیاهی و طراحی نامناسب آبگذرهای جاده ای (به عنوان عوامل انسانی) اشاره نمود.

مرفولوژی آبکند ، فرسایش آبکندی ، استان قم