زهرا علیزاده بیرجندی - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند
سمیه پورسلطانی - کارشناس ارشد تاریخ

در تکوین جریان روشنفکری عصر پهلوی دوم بویژه دهه های 40 و 50 ش طیف های متعددی نقش آفرینی کردند. در میان این طیف ها، ادیبان به سبب ارایه ی آثار، طرح اندیشه ها و کنش های فرهنگی تاثیرگذار جایگاه ویژه ای دارند. تنوع و تکثرگفتمان ادبای این عصر، نشانگر تعدد خاستگاه های فکری و جریان های سیاسی تاثیرگذار بر اندیشه ی این گروه است. با توجه به اهمیت مقوله ی روشنفکری و مطالعات مربوط به آن در تاریخ معاصر ایران، بررسی حاضر معطوف به تحلیل وارزیابی جایگاه ادیبان عصر پهلوی در روند جریان روشنفکری ایران است. مقاله ی پیش رو، با اتخاذ رویکردی تحلیلی تبیینی علاوه بر تبیین جایگاه ادیبان عصر پهلوی در جریان روشنفکری درصدد تبیین دلایل تنوع گفتمان های ادبای این دوره است. دستاوردهای حاصل از این مطالعه نشان می دهد که اندیشه های ناسیونالیستی و مارکسیستی در طیف بندی و تکثر گفتمان های ادیبان این دوره اثرگذار بوده است. ادبای متاثر از این جریان های فکری در تهییج جامعه و آگاهی بخشی مردم نقش تعیین کننده داشته اند. در کنار این روشنفکران، جناح ادبای نیز با کارکردهای فرهنگی و هویتی اثرگذاری داشته اند.

ادیبان، عصر پهلوی، جریان روشنفکری، ناسیونالیسم، مارکسیسم.