سمیرا قیومی - استادیار دانشگاه پیام نور
زهرا جلایی فر - کارشناسی ارشد ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شهید بهشتی

چگونگی پرداختن به معنویت در ادبیات کودک به منظور پرورش هوش معنوی کودکان از مسایلی است که کمتر مورد توجه است. یکی از پیش نیازهای این امر شناخت مفهوم معنویت است. با مرور پژوهشهایی که در دنیا حول محور معنویت انجام شده است مشخص می شود که ارایه یک تعریف مشخص از این مفهوم کاری ساده نیست. در میان نظریه پردازان این حوزه، ربکا نای نظریهای تحت عنوان آگاهی ارتباطی را معرفی کرده است که طی آن چهار ارتباط اصلی را از مشخصه های معنویت کودکان برمیشمرد: ارتباط با خود، ارتباط با دیگران، ارتباط با محیط یا جهان و ارتباط با آنچه خدا نامیده میشود.این چهار ارتباط در ادبیات عرفانی ما، اگرچه نه به صورت یک نظریه منسجم، دست کم به شکلی مجزای از یکدیگر مورد توجه قرار گرفتهاند. در این پژوهش قصد داریم با مطالعه مجموعه ای از حکایتهای عرفانی، به میزان به کارگیری چهار تعامل یاد شده در این حکایتها بپردازیم و ظرفیت این منابع را جهت بازنویسی برای کودکان، به عنوان خواندنیهایی که در رشد معنوی این گروه مخاطبان می توانند اثرگذار باشند بسنجیم. فرضیه ای که وجود دارد این است که حکایتهایی که به دو بعد ارتباط با خدا و ارتباط با خود میپردازند به دلیل برخورداری از ویژگیهای انتزاعی، کمتر میتوانند پاسخگوی نیاز مخاطب کودک باشند و در مقابل حکایت هایی که درباره ارتباط با محیط و ارتباط با دیگران هستند به دلیل عینی بودن برای گروه سنی کودک مناسبترند. در این میان در بسیاری از حکایت ها از طریق ارتباط با محیط یا دیگران می توان به ارتباط با خود یاخداوند رسید. همچنین یافته های این بررسی نشان می دهند که علیرغم معطوف شدن توجه بازنویسان به داستانهای دینی برای رشد معنویت کودکان، ادبیات فارسی منبع غنی و مغفول ماندهای از حکایات عرفانی برای بازنویسی با این هدف را داراست که با توجه به تیوری آگاهی ارتباطی می توان در رشد معنوی کودکان آنها را موثرتر از برخی داستان های دینی بازنویسی شده دانست.

معنویت، نظریه آگاهی ارتباطی، حکایات عرفانی، ادبیات کودک، بازنویسی و بازآفرینی