مبانی وحدت آفاقی در گلشن راز جدید

در عرفان نظری موضوع وحدت آفاقی بر چهار رکن به هم پیوسته: معرفت شناسی، خداشناسی، هستی شناسی و انسانشناسی مبتنی است. اقبال همه این مبانی را در منظومه مختصر گلشن راز جدید، گنجانده است. در بحث معرفت شناسی ضمن تفضیل معرفت شهودی، از سویی معرفت توسی و اقلیدسی را که پاره هایی از حقیقت است نقد کرده و از دیگر سو از فریب فقیه وشیخ و پیر بر حذر داشته و بر تسخیر خود تاکید کرده است. در مبحث خداشناسی، بر امر مطلق تاکید ورزیده و مراتب تجلی حق را باز گفته و بر قاعده افتقار طرفینی و راز ناظر و منظور خالق و مخلوق تکیه کرده است. هستی از نظر او جویی از بحر مطلق و جهان دمی از سرگذشت حق است که به واسطه لذت انکشاف و حب ذاتی پدیدار گشته است. انسان شناسی اقبال، چه در انسان نوعی و چه در انسان فردی بر محور شناخت میگردد. شناخت جایگاه اصیل انسان درهستی. عشق دو سویه و البته خیری که در فراق موجود است حضور انسان در زمین را توجیه میکند. از نظر او انسان شناسا در نهایت در خواهد یافت که جهان غیر از تجلی های ما نیست. اوج تمایز اقبال با دیگران در این بخش پدیدار می شود که وی مجالی برای طرح مضمون مورد علاقه خویش یعنی توجه به خودی مییابد. موضوعی که ادامه این نوشته به آن پرداخته ایم.

Keywords:

اقبال لاهوری , گلشن راز جدید , شبستری , وحدت آفاقی , معرفت شناسی