اقدس فاتحی - دکترای زبان و ادبیات فارسی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

نوشته حاضر، بر آن است که جایگاه اسفندیار در ادبیات ایران باستان را با تکیه بر شواهد و جملات و عباراتی از اصل متنهای کتاب اوستا به زبان اوستایی و اصل آثارسیفار میانه به زبان پهلوی، جست و جو کرده و آن را صرفا و فقط با دسته ای از ابیات گشتاسب نامه دقیقی و شاهنامه فردوسی در فصل جنگ های گشتاسب و ارجاسپ و نه داستان رستم و اسفندیار - تطبیق داده و تحلیل نماید که با شخصیت اسفندیار در متن های باستانی، همخوانی و تناسب داشته است. در این بررسی ها مشخص گردید اسفندیار تهم و اکدین در ادبیات اوستایی و پهلوی، بیشتر به صورت یک قهرمان دینی ظاهر شده و خویشکاری او عمدتا گسترش و ترویج دین است. در شاهنامه فردوسی نیز، منش اسفندیار در طول جنگ های چند مرحله ای گشتاسب و ارجاسپ تا پایان کردار هفت خان و قبل از داستان رزم رستم و اسفندیار ، دقیقا همسوی با ویژگی های او در منابع و آبشخورهای ادبیات اوستایی و پهلوی است و تا بدان زمان، حتی یک بیت را از قول اسفندیار در شاهنامه نمیتوان دید که بر تعلق خاطر او به تاج و تخت دلالت کند و انگیزه های مینوی و شایستگی هایش در دین گستری را خدشه دار کند. همین امر سبب میگردد که در همسان پنداری خصوصیات اسفندیار در اوستا و متنهای پهلوی با اسفندیاری که ویزگی ها و سخنانش فقط در بخش جنگهای چند مرحله ای گشتاسب و ارجاسپ شاهنامه فردوسی آمده است، تردید نکنیم

اسفندیار، اوستا، متون پهلوی، شاهنامه فردوسی، فصل جنگهای گشتاسب و ارجاسپ