زهرا حسین آبادی - استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان
وحید هزار - دانشجوی فارغ التحصیل رشته پژوهش هنر دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان

هنر شمایل نگاری از جمله عناصری است که جزء اجتناب ناپذیر بسیاری از ادیان دانسته شده است و با فراز و نشیب های بسیاری در طول تاریخ ادیان مواجه بوده است. شمایل نگاران حوزهی هنر قدسی و دینی، به مرور با گذر زمان به قوانینی دست یافتند که به مدد آنها مفاهیم عمیق عرفانی موجود در ادیان و رخدادهای مهم تاریخی مربوط به هر دین را به صورت نظامی از یادآورها و نشانههای خاص هر دین در قالب سمبول ها و رمزها بیان کنند. در این میان، شمایل نگاری شیعی که نخستین بار در ایران در عهد ایلخانان صورت پذیرفت و در دوره ی تیموری و صفوی به اوج خود رسید، بدون توجه به احکام شرعی اسلامی در خصوص منع تصویرگری چهره، به ویژه تصویر اولیای الهی به نگارش کتب مصور همراه با نگاره هایی با مضامین مذهبی پرداخت. تعدادی نسخ خطی، تحت حمایت هنری حاکمیت تیموریان به وجود آمدند که تصاویر پیامبر اسلام (ص) و اصحابش و همین طور امام علی (ع) و دو فرزندش امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را به نمایش می گذاشتند. در ابتدای دوران صفویه نیز، تعدادی از تصاویر نسخ خطی به ترسیم عناصر شیعی اختصاص یافتند. در این پژوهش با تحلیل عناصر رنگ، فرم، ترکیب بندی و فضای چهار نگاره ی دربرگیرنده ی شمایل نگاری شیعی مربوط به دوره ی تیموری و صفوی، کوشش شده است تا ویژگی های تصویری این گونه شمایل نگاری معرفی گردد. در نهایت، این پژوهش با تطبیق یافته های حا صل از تحلیل نگاره ها رو شن می کند که شمایل نگاران شیعی از ترکیب بندی های دارای حرکت منحنی و حلزونی برای تداعی حرکت معنوی انسان به سوی حق بهره گرفته اند. ایجاد تعادل در اثر به واسطه ی قرینه سازی، خصوصیت مشترک دیگری در تمام نگاره ها م یباشد. بارزترین ویژگی رنگ شناسی این نگاره ها نیز ایجاد تضادهای سرد و گرم، تیره- روشن، هارمونی و هماهنگی رنگی است. با توجه به منابع اندک در دسترس و پژوهش های کم در زمینه ی شمایل نگاری شیعی، تحقیقاتی از این د ست میتواند نحوه ی بهره گیری هنرمندان ایرانی از عنا صر بصری در جهت انتقال مفاهیم ویژه ی مذهب شیعه را عیان سازد.

شمایل نگاری شیمی،ترکیب بندی،رنگ،تیموری،صفوی