محمد ابراهیم بنی حبیب - استادیار گروه آبیاری و زهکشی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
علی زهرائی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران

در مقاله حاضر دو مدل بهینه‌سازی برای کم آبیاری یکنواخت و کم آبیاری غیریکنواخت برای سد خارج از محور هرزورز و اراضی زیر کشت آن ارائه شده است. مدل‌های بهینه‌سازی مورد نظر یک مدل برنامه‌ریزی پویای تلفیقی و بهینه‌سازی کم آبیاری غیریکنواخت اراضی و مخزن می‌باشد. در مدل اول با فرض کم آبیاری یکنواخت در طول سا‌ل در ماه‌های مختلف، مقادیر بهینه متغیرهای تصمیم بهینه‌سازی، شامل درصد کم آبیاری محصولات الگوی کشت و سطح کل زیر کشت بر اساس روش جستجوی فضای تصمیم‌گیری با تابع هدف نسبت سود به هزینه تعیین شده است. در مدل تلفیقی کم آبیاری غیریکنواخت (کم‌آبیاری در ماههای مختلف متغیر بوده و بر اساس مقدار رها سازی آب از مخزن سد تعیین شده است) از روش برنامه‌ریزی پویا جهت حداکثر نمودن مقدار تابع هدف استفاده شده است. مقایسه نتایج دو مدل نشان می‌دهد که استفاده از برنامه‌ریزی پویا برای بهینه‌سازی تلفیقی کم آبیاری غیریکنواخت و مدیریت مخزن موجب می‌شود به ترتیب سطح زیر کشت، حجم آب تنظیمی مخزن، تولید سالانه، سود ناخالص نسبت سود به هزینه، 63، 41، 63، 62، 6/1، درصد افزایش یابد. همچنین در تحقیق حاضر مدل بهینه‌سازی درآمد خالص کشاورزی بر اساس متغیرهای تصمیم ترکیب کشت و درصدهای کم آبیاری محصولات ارائه شده است. مقدار بهینه تابع هدف، مقادیر بهینه کم آبیاری محصولات گندم و گوجه‌فرنگی و ترکیب کشت در چهار سناریو با ترکیب دو حالت عرضه آب یارانه‌ای (شرایط فعلی) و عرضه آب با قیمت واقعی (با اعمال هزینه‌های ساخت و بهره‌برداری از سد و شبکه آبیاری و زهکشی) و دو سیستم آبیاری سطحی و تحت فشار تعیین گردید. نتایج نشان داد که حذف یارانه آب باعث کاهش درآمد خالص کشاورزان شده لیکن بخشی از آن با استفاده از الگوی کشت و کم آبیاری بهینه قابل جبران است. از طرفی تغییر سیستم آبیاری از آبیاری سطحی به آبیاری تحت فشار باعث افزایش درآمد خالص در صورت عزم آب یارانه‌ای و بدون یارانه نسبت به شرایط غیربهینه به ترتیب 6/4 و 6/2 برابر خواهد شد. تحلیل حساسیت عوامل موثر در بهینه‌سازی نشان می‌دهد هزینه‌های سالانه کشت گوجه فرنگی و قیمت گوجه فرنگی، موثرتریت عوامل در نتایج بهینه‌سازی می‌باشند.

برنامه‌ریزی پویا، مدیریت مخزن، کم آبیاری یکنواخت و غیریکنواخت، سامانه‌های آبیاری، بهینه‌سازی