از عقل ناصر خسرو تا عقل ابو العلاء پژوهشی تطبیقی در حوزه موضوعات و مضامین

مطالعۂ مضامین فرا ملی- با وجود انتقادها و مخالفت های فراوان در غرب یکی از حوزه های گسترده در پژوهش های تطبیقی معاصر است. موضوع، یک ماده تاریخی و فرهنگی، و از عناصر تشکیل دهنده متن است. از این رو، قابلیت تحلیل و بررسی را دارد. برخی از موضوعات و مضامین، فرا ملی و جهان شمولند، مانند: آزادی، صلح، جنگ، عدالت، مرگ، عشق، عقل، و.... مطالعه تطبیقی در حوزه مزبور می تواند به تبیین فصلی هرچند کوتاه از تاریخ افکار و عقاید و فرهنگ دو یا چند ملت در طول تاریخ بیانجامد و خاستگاه برخی از آن ها را نیز مشخص کند. از جمله موضوعات جهان شمول و مورد اختلاف در فرهنگ اسلامی، موضوع عقل است که معانی متعددی برای آن ذکر شده و مکاتب ادبی، فکری و عقیدتی مختلف، برداشت های متفاوت و گاه متناقضی از آن داشته اند. مفهوم عقل وارد حوزه ادبیات نیز شده و بر همین اساس، برخی از ادبا عقلگرا نامیده شده اند. از جمله این ادبا ناصر خسرو قبادیانی و ابو العلاء معری دو نماینده برجسته عقلگرایی در ادب فارسی و عربی هستند. پژوهش حاضر در پی آن است که در چشم اندازی تطبیقی، نحوه نگرش آن دو را به مقوله عقل بررسی نماید تا از این رهگذر به تعریف و کارکرد عقل در حوزه ادبیات دست یافته، و نیز نشان دهیم که با وجود همسانی های بسیار در عقاید ناصر خسرو و معری در خصوص مفهوم عقل تفاوت های قابل ملاحظه ای هم بین آن دو وجود دارد که این تفاوت ها باعث شده تا مفهوم عقل نقش متفاوتی در جهان بینی این دو شاعر بزرگ ایفا نماید

Keywords:

ناصر خسرو-ابوالعلاء-عقل-خرد