اصغر آقامهدوی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

آنچه در کتب قواعد فقهی درباره قاعده لاضرر نگاشته شده است، با تاکید بر مفهوم ضرر می باشد. این مقاله با این رویکرد که بیان پیامبر اکرم (ص) درباره نفی ضرر و ضرار در مورد ضرر، تاکیدی و در مورد ضرار تاسیسی است، و این دو، معانی متفاوتی با یکدیگر دارند، نگاشته شده است. ضرر در خصوص مسایل مالی و نفسی است، ولی ضرار در تضییق و کراهت و سختی بکار می رود. از جهت مفاد قاعده، به نظر می رسد لا در حدیث لاضرر لای نفی است و مراد از آن عدم مشروعیت ضرر در روابط اجتماعی است. با توجه به این که رسول اکرم (ص) دارای مقامات نبوت، قضاوت و حکومت بوده اند، احکام صادره از ایشان می تواند حکم شرعی، قضایی یا حکومتی باشد. از این حیث، حدیث لاضرر را پیامبر اکرم (ص) در مقام بیان حکم شرعی بیان نمودند که در واقع چارچوب مشروعیت افعال مردم در جامعه انسانی را نشان می دهد و بیانگر این مطلب است که افعال ضرری و ضراری مشروعیت نداشته و حرام می باشد. اما این اصل و قاعده شرعی، در بعضی از موارد می تواند مبنای حکم قضایی و حکومتی قرار گیرد. و بر این اساس در جریان سمره بن جندب پیامبر اکرم (ص) بر مبنای این اصل شرعی، حکم قضایی و حکومتی صادر نموده اند.

ضرر، ضرار، حکم حکومتی، حکم شرعی، شان تبلیغی