مجتبی جاویدی - عضو هییت علمی دانشگاه شیراز

هر یک از مکاتب حقوقی با توجه به مبانی معرفتی خود به تعریف حق می پردازد. درپوزیتیویسم حقوقی به دلیل عدم امکان داوری ارزشی علم تجربی و ادعای جدایی هست ها از بایدها، واژه حق از هرگونه هنجار و ارزش جدا شده و صرفا سخن از فرمان حاکم به عنوان حق می شود، حال آنکه در حقوق اسلامی، حق جدای از فرمان حاکم (قانون) و متفاوت از آن است و فرمان حاکم (قانون) باید مبتنی بر حق باشد؛ چرا که به دلیل عدمانحصار مفهوم علم در علم تجربی، هنجار و ارزش، دارای ملاکی عینی بوده که قابلیتسنجش صدق و کذب آن ها را فراهم آورده و بدین ترتیب هنجار و ارزش زیرمجموعهعلم قرار می گیرد. گرچه بین مفهوم حق در حقوق اسلامی و برخی قرایت های مکتب حقوق طبیعی شباهت هایی وجود دارد و ممکن است در برخی قرایت ها به نتایجی بعضا یکسان منتهی شوند، اما در برخی نتایج و همچنین نحوه تبیین و تشریح آن ها تفاوت وجود دارد. حق در اندیشه اسلامی عبارت است از آن اعتباراتی که با قوانین و غایات واقعی حاکم بر جهان هستی هماهنگ است. از طرف دیگر، آنچه که کاملا با قوانین و غایات واقعی حاکم بر نظام هستی و عالم واقع هماهنگ است شرع است. بنابراین مفهوم حق به لحاظ ثبوتی با قوانین و غایات واقعی حاکم بر نظام هستی و به لحاظ اثباتی باپیوندی ناگسستنی دارد.

حق، حقوق اسلامی، حق طبیعی، حق پوزیتیویستی، قانون، شرع