مطالعه منابع آب‌های زیر زمینی دشت کاشان و روند تغییرات آنها با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

سرزمین ایران مساحتی بالغ بر 160 میلیون هکتار را دارا می‌باشد و حدود 75 درصد از این مساحت، نواحی مرکز و شرق را شامل می‌شود که 32 میلیون هکتار آن را کویر تشکیل داده است. در مناطق کویری مذکور میانگین بارندگی سالیانه کمتر از 200 میلیمتر بوده و جزء مناطق خشک جهان محسوب می‌گردد. همانگونه که می‌دانیم کشورمان از لحاظ منابع آبی غنی نبوده و بیشترین بهره‌برداری از ذخایر آبهای زیرزمینی صورت می‌گیرد و از این رو ماده حیاتی عامل محدود کننده مهمی در این مناطق به شمار می‌رود یکی از فاکتورهای مهم جهت مدیریت منابع آب در کشاورزی اطلاعات به روز شده از منابع آبی موجود در هر منطقه می‌باشد. امروزه در بسیاری از مناطق شاهد مدیریت‌های غلط در استفاده بهینه از منابع آب، بخصوص در بخش کشاورزی هستیم. بطوریکه در مناطق بیابانی کشور و همجوار با منابع آب شور بدون مطالعه کافی و جامع اقدام به حفر چاه‌های عمیق و بهره‌برداری غیراصولی از آن هستیم که خود باعث اثر مستقیم بر گرایان هیدرولیکی گشته و شاهد پیشروی آب شور در فواصل بسیار دوری از ساحل در سفره‌های آبهای زیرزمینی می‌باشیم. این در صورتی است که با داشتن اطلاعات دقیق و به روز از وضعیت منابع زیرزمینی نظیر وضعیت تغذیه، برداشت و روند تغییرات آنها در طول یک دوره آماری چند ساله در این مناطق می‌توان در اعمال برنامه‌های مدیریتی لازم نظیر برداشت مقدار مجاز زارعین از منابع آب زیرزمینی نقش به‌سزایی ایفا نمود. یکی از راه‌حلهای بسیار کارآمد در این زمینه بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فن‌آوری اطلاعات می‌باشد. امروزه این علم کاربرد بسیار وسیعی در همه علوم پیدا کرده است و اینگونه می‌توان بیان کرد که به صورت جزء لاینفکی از علوم مختلف درآمده است. هدف از این تحقیق بررسی و شناسایی منابع آبهای زیرزمینی دشت کاشان در یک دوره آماری 11 ساله 1374 تا 1385 می‌باشد، برای این منظور از نرم‌افزارهای GIS برای پیاده‌ سازی موقعیت هر یک از چاههای پیزومتر موجود در منطقه و روندیابی تغییرات جریان و رسم منحنی‌های ایزوپیز و از نرم‌افزار Surfer جهت شبیه‌سازی وضعیت آبخوان منطقه مورد مطالعه استفاده گردید. منطقه مورد مطالعه در مختصات جغرافیایی "10 ’54 ْ50 تا "02 ’06 ْ52 درجه طول شرقی و "12 ’37 ْ33 تا "20 ’31 ْ34 عرض شمالی قرار گرفته است. این محدوده از طرف شمال به محدوده استان قم و از شرق به دریاچه نمک و از غرب به محدوده موته محصور می‌گردد. دشت کاشان در محدوده آب و هوای خشک سرد ایران واقع شده است از مشخصات این نوع آب و هوا تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک و تغییرات شدید درجه حرارت در بین فصول و شبانه‌روز می‌باشد. بر اساس آمار بلندمدت منطقه میزان بارندگی حدود 139 میلیمتر، رطوبت نسبی 5/36 درصد و متوسط دما در حدود 1/19 درجه سانتیگراد برآورد گردیده است. با توجه به نتایج بدست آمده از تفسیر منحنی‌های ایزوپیز سطح سفره از سال 1374 تا 1385 یک روند سریع نزولی را طی کرده که علت آنرا می‌توان عدم مدیریت جامع و کامل سازمانهای مسئول نظارت در میزان آب برداشتی از سفره آب زیرزمینی این منطقه دانست.

Keywords:

آبهای زیرزمینی , GIS , شوری آب , کاشان , Surfer